Film i kino jako przedmiot badań socjologicznych. Między tradycją a teraźniejszością
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-600X.73.06Słowa kluczowe:
socjologia filmu, socjologia kina, film, kino, socjologiczna analiza filmuAbstrakt
Związki socjologii i kina trwają ponad sto lat. Zadaniem autorki tekstu jest refleksja nad tym faktem, a w efekcie prezentacja własnej koncepcji teoretyczno-metodologicznej. Konstruktywne ramowanie dokonuje się w perspektywie historycznej uzupełnianej o refleksje metodologiczne z wykorzystaniem różnorodnych materiałów zastanych, publikacji naukowych (kwerenda biblioteczna) oraz własnych analiz. Podstawowe pytanie badawcze dotyczy stanu subdyscypliny: jakie propozycje metodologiczne, empiryczne i teoretyczne zostały wypracowane; na ile są one współcześnie aktualne, czyli uprawiane przez uczonych? Spojrzenie na szerokie dziedzictwo socjologii filmu i kina pozwala dostrzec „białe plamy” w obszarze empirii i teorii. W niniejszym artykule nie podejmowano szerzej powodów tego stanu rzeczy, jedynie zasygnalizowano, iż dogłębne zbadanie relacji i osadzenie danych w świetle teorii aktora-sieci Bruna Latoura czy koncepcji pola Pierre’a Bourdieu mogłoby rzucić światło na zagadnienie z innej strony, w tym przypadku – z zakresu socjologii wiedzy. Jednym z wniosków jest nikła obecność socjologii filmu w polu socjologii sztuki. Autorka próbuje ożywić stare postulaty rodzimych socjologów kultury i filmu (m.in. A. Kłoskowskiej, C. Praska, K. Żygulskiego), czerpiąc inspirację teoretyczną z filozofii Ernsta Cassirera, a także wykorzystując doświadczenia z własnych badań. W efekcie wyłania się propozycja modelu badań (wraz z narzędziem badawczym) z zakresu socjologii filmu/kina zorientowanych na poznanie i porównanie obrazów rzeczywistości.
Bibliografia
Abriszewski K. (2007), Teoria Aktora-Sieci Bruno Latoura, “Teksty Drugie”, no. 1–2, pp. 113–126.
Google Scholar
Abriszewski K. (2016), Nauka w walizce, “Zagadnienia Naukoznawstwa”, no. 1, pp. 87–110.
Google Scholar
Adamczak M. (2010), Globalne Hollywood, filmowa Europa i polskie kino po 1989 roku, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Google Scholar
Aumont J., Marie M. (2011), Analiza filmu, transl. M. Zawadzka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar
Bevans G.E. (1913), How Working Men Spend Their Spare Time, Columbia University Press, New York.
Google Scholar
Blumer H. (1933a), Movies and Conduct, The Macmillan Company, New York.
Google Scholar
Blumer H. (1933b), Movies, Delinquency, and Crime, The Macmillan Company, New York.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1037/14708-000
Bocheńska J. (ed.) (1975), Polska myśl filmowa: antologia tekstów z lat 1898–1939, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Google Scholar
Bogunia-Borowska M. (2012), Fenomen telewizji. Interpretacje socjologiczne i kulturowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Google Scholar
Bourdieu P. (2001), Reguły sztuki, transl. A. Zawadzki, Universitas, Kraków.
Google Scholar
Box K. (1947), The Cinema and the Public, Central Office of Information, London.
Google Scholar
Box K., Moss L. (1943), The Cinema Audience, Ministry of Information, London.
Google Scholar
Brym R. (2006), How to write a sociological review movie, https://www.coursehero.com/file/21770086/moviesrev/ (accessed 10.02.2018).
Google Scholar
Burt C. (1925), Young Delinquent, University of London Press, London.
Google Scholar
Bystroń J. (1919), Socjologia kina, “Ekran”, no. 11, pp. 1.
Google Scholar
Cassirer E. (1998), Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury, transl. A. Staniewska, Czytelnik, Warszawa.
Google Scholar
Coser L. (1963), Sociology through literature, Prentice Hall, New York.
Google Scholar
Dale E. (1933), The Content of Motion Pictures, Macmillan, New York.
Google Scholar
Darmas M. (2014), Obywatel rycerz. Zarys socjologii filmu, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Google Scholar
Denzin N.K. (1989), Reading Tender Mercies: Two Interpretations, “The Sociological Quarterly”, no. 30, pp. 37–57.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1533-8525.1989.tb01510.x
Denzin N.K. (1991), Hollywood Shot by Shot. Alcoholism in American Cinema, Walter De Gruyte, New York.
Google Scholar
Dudziński R. (2017), Realism and authenticity in Polish detective films and TV series of the 1970s, “Kultura i Historia”, no. 31, pp. 1–15.
Google Scholar
Dunaeva V. (2011), Badanie kultury w PRL i ZSRR oraz nowe spojrzenie na kulturę w polskiej i rosyjskiej socjologii po przełomie ustrojowym, “Kultura i Społeczeństwo”, no. 2–3, pp. 113–129.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2011.55.2-3.6
Eco U. (2008), Sztuka, transl. P. Salwa, M. Salwa, Wydawnictwo M, Kraków.
Google Scholar
Esquenazi J.-P. (2007), Sociologie des oeuvres. De la production à l’interprétation, Armand Colin, Paris.
Google Scholar
Ferro M. (2011), Kino i historia, transl. T. Falkowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar
Filiciak M. (2013), Media, wersja beta: film i telewizja w czasach gier komputerowych i internetu, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk.
Google Scholar
Filiciak M., Giza B. (eds.) (2011), Post-soap: nowa generacja seriali telewizyjnych a polska widownia, Scholar, Warszawa.
Google Scholar
Fiske J. (1997), Zrozumieć kulturę popularną, Wydawnictwo KR, Kraków.
Google Scholar
Fleury L. (2013), Sociology of Culture and Cultural Practices, Lexington Books, Lanham–Boulder–New York–Toronto–Plymouth.
Google Scholar
Ford R. (1939), Children in the Cinema, George Allen and Unwin, London.
Google Scholar
Forman H.J. (1933), Our Movie Made Children, The MacMillan Company, New York.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1037/14510-000
Francastel P. (1970), Twórczość malarska a społeczeństwo, transl. J. Karbowska, A. Szczepańska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar
Funk A. (1934), The Film and Youth: An Investigation of the Psychological Effects on Film on the Life of the Young, Munich University, Munich.
Google Scholar
Gałuszka M. (1984), Potoczne odtworzenie filmu, “Studia Socjologiczne”, no. 4, pp. 161–184.
Google Scholar
Gałuszka M. (1996), Między przyjemnością a rytuałem. Serial telewizyjny w kulturze popularnej, Wydawnictwo Akademii Medycznej, Łódź.
Google Scholar
Gałuszka M., Kowalewicz K. (1977), Szkic do badań potocznego odbioru filmu, “Kino”, no. 11, pp. 29–31.
Google Scholar
Gervereau L. (2000), Voir, comprendre, analyser les images, La Découverte, Paris.
Google Scholar
Godzic W. (1996), Oglądanie i inne przyjemności kultury popularnej, Universitas, Kraków.
Google Scholar
Godzic W. (1999), Telewizja jako kultura, Rabid, Kraków.
Google Scholar
Godzic W. (2004), Telewizja i jej gatunki po “Wielkim Bracie”, Universitas, Kraków.
Google Scholar
Godzic W. (2007), Znani z tego, że są znani. Celebryci w kulturze tabloidów, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.
Google Scholar
Hauser A. (1974), Społeczna historia sztuki i literatury, transl. J. Ruszczycówna, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar
Heinich N. (2010), Socjologia sztuki, transl. A. Karpowicz, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Google Scholar
Helman A. (1994), Intelektualiści i służące. Pierwsze wyobrażenia o odbiorcach kina, “Kultura Współczesna”, no. 2, pp. 5–15.
Google Scholar
Hopfinger M. (1997), Kultura audiowizualna u progu XXI wieku, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Google Scholar
Horkheimer M., Adorno T.W. (1994), Dialektyka oświecenia, transl. M. Łukasiewicz, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa.
Google Scholar
Hughes R. (ed.) (1962), Film: Book 2. Films of Peace and War, Grove Press, New York.
Google Scholar
Iskierko A. (1966), Moda na socjologię. Czy widzowie się zmieniają? Z doc. dr. Kazimierzem Żygulskim rozmawia Alicja Iskierko, “Ekran”, no. 21, pp. 10–11.
Google Scholar
Jacyno M. (1998), Portret bohatera ze stygmą. Bohater seriali telewizyjnych, “Kultura Współczesna”, no. 2–3, pp. 36–49.
Google Scholar
Jarvie I.C. (1970), Movies and Society, Basic Books Inc. Publishers, New York.
Google Scholar
Jones D.B. (1945), The Hollywood War Film: 1942–1944, “Hollywood Quarterly”, vol. 1, no. 1, pp. 1–19.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1525/fq.1945.1.1.04a00040
Kaczmarek J. (2008), Do zobaczenia: socjologia wizualna w praktyce badawczej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Google Scholar
Kaczmarek J. (2014), Zobaczyć społeczeństwo: film i wideo w badaniach socjologicznych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Google Scholar
Kałużyński Z. (1993), Bankiet w domu powieszonego, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa.
Google Scholar
Kałużyński Z. (1998), Buntownik bywalec, Wydawnictwo Ars, Warszawa.
Google Scholar
Kłoskowska A. (1981), Socjologia kultury, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar
Kłoskowska A. (1997), Kultury narodowe u korzeni, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar
Kłoskowska A., Rokuszewska-Pawełek A. (1977), Mity literackie w świadomości potocznej: przykład potocznego odbioru “Wesela”, “Kultura i Społeczeństwo”, vol. 21, no. 1, pp. 35–62.
Google Scholar
Kossak J. (1987), Film i przekształcenia współczesnej kultury, Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, Warszawa.
Google Scholar
Kościelski Z. (1987), Odbiór i ocena serialu “Ptaki ciernistych krzewów”, “Aktualności Radiowo-Telewizyjne”, no. 5, pp. 12–20.
Google Scholar
Kowalewicz K. (1978), Notatki do szkicu o odbiorze filmów na przykładzie “Prześwietlenia” Krzysztofa Kieślowskiego, “Przekazy i Opinie”, no. 4, pp. 11–22.
Google Scholar
Kowalewicz K. (1979), Pomysły do badań odbioru, “Przekazy i Opinie”, no. 4, pp. 85–96.
Google Scholar
Kracauer S. (2009), Od Caligariego do Hitlera: z psychologii filmu niemieckiego, transl. E. Skrzywanowa, W. Wertenstein, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Google Scholar
Kulik A. (1968), Po wyjściu z kina. Psychologiczna problematyka oddziaływania filmu, Centralna Poradnia Amatorskiego Klubu Artystycznego, Warszawa.
Google Scholar
Kurz I. (ed.) (2008), Film i historia: antologia, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Google Scholar
Latour B. (2010), Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci, transl. A. Derra, K. Abriszewski, Universitas, Kraków.
Google Scholar
Lazarsfeld P. (1947), Audience Research in the Movie Field, “The Annals American Academy of Political and Social Science”, November, pp. 160–168, https://doi.org/10.1177/000271624725400125
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1177/000271624725400125
Lewicki B. (1935), Młodzież przed ekranem, Drukarnia „Słowa Polskiego”, Lwów.
Google Scholar
Linowiecka B. (1971), “Incydent” w oczach widzów, “Magazyn Filmowy”, no. 35, pp. 10–11.
Google Scholar
Lowenthal L. (1957), Literature and the image of man. Sociological studies of the European drama and novel 1600–1900, The Beacon Press, Boston.
Google Scholar
Lynd R.S., Lynd H.M. (1929), Middletown: A Study in Modern American Culture, Harcourt, Brace and Company, New York.
Google Scholar
Łaciak B. (2013), Kwestie społeczne w polskich serialach obyczajowych – prezentacje i odbiór. Analiza socjologiczna, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa.
Google Scholar
Manvell R. (1946), Survey of the Cinema and its Public, Pelican Book, London.
Google Scholar
Matuchniak-Krasuska A. (2005), Obrazy czasu teraźniejszego, “Przegląd Socjologiczny”, no. 1–2, pp. 83–105.
Google Scholar
Matuszewski B. (1898), Nowe źródło historii, [in:] J. Bocheńska (ed.) (1975), Polska myśl filmowa: antologia tekstów z lat 1898–1939, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, pp. 12–18.
Google Scholar
Mayer J.P. (1946), Sociology of film: studies and documents, Dennis Dobson, London.
Google Scholar
Mayer J.P. (1948), British cinemas and their audiences: sociological studies, Dennis Dobson, London.
Google Scholar
Michalewicz K.S. (2003), Film i socjologia, Neriton, Warszawa.
Google Scholar
Morawski S. (1977), Kultura filmowa młodzieży, Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, Warszawa.
Google Scholar
Morin E. (1975), Kino i wyobraźnia, transl. K. Eberhardt, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar
Murphy R. (1989), Realism and Tinsel: Cinema and Society in Britain 1939–1948, Routledge, London.
Google Scholar
Osiński T. (1985), Film fabularny w świadomości młodych odbiorców, [in:] J. Trzynadlowski (ed.), Problemy teorii dzieła filmowego, “Studia Filmoznawcze”, vol. IV, Wrocław.
Google Scholar
Peters Ch.C. (1933), Motion Pictures and Standards of Morality, Macmillan Company, New York.
Google Scholar
Phelan J.J. (1919), Motion Pictures as a Phase of Commercial Amusement in Toledo, Little Book Press, Ohio.
Google Scholar
Płażewski J. (2008), Język filmu, Książka i Wiedza, Warszawa.
Google Scholar
Prasek C. (1970a), Próba analizy postaw bohaterów filmowych, “Kultura i Społeczeństwo”, no. 3, pp. 167–175.
Google Scholar
Prasek C. (1970b), Czym mogłaby być socjologia filmu?, “Kino”, no. 56, pp. 30–33.
Google Scholar
Prasek C. (2010), Złota młodzież PRL, Bellona, Warszawa.
Google Scholar
Prasek C. (2014), Film i jego obraz w PRL, Bellona, Warszawa.
Google Scholar
Prokop D. (1970), Soziologie des Films, Luchterhand, Berlin.
Google Scholar
Renshaw S., Miller V., Marquis D. (1933), Children’s Sleep, Arno Press, New York.
Google Scholar
Rowson S. (1936), A statistical survey of the cinema industry in Great Britain in 1934, “Journal of the Royal Statistical Society”, vol. 99, pp. 67–129.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/2980312
Rudzki J. (1967), Zafascynowani telewizją. Socjologiczne studium o telewizji wśród młodzieży, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar
Salzman S. (1936), Socjologiczne widzenie kina, [in:] J. Bocheńska (ed.) (1975), Polska myśl filmowa: antologia tekstów z lat 1898–1939, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, pp. 278–281.
Google Scholar
Siemieńska R. (1981), Percepcja serialu telewizyjnego a sytuacja osobista oraz stosunek do narodu (na przykładzie “Szpitala na peryferiach”), “Przekazy i Opinie”, no. 1, pp. 49–54.
Google Scholar
Sklar R., Musser Ch. (1990), Resisting Images. Essays about Cinema and History, Temple University Press, Philadelphia.
Google Scholar
Skoczylas L. (1913), [in:] J. Bocheńska (ed.) (1975), Polska myśl filmowa: antologia tekstów z lat 1898–1939, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, pp. 77–84.
Google Scholar
Sorlin P. (1991), European Cinema, European Societies 1939–1990, Routledge, New York.
Google Scholar
Stępowski M. (1914), Wszechwładztwo kinematografu, [in:] J. Bocheńska (ed.) (1975), Polska myśl filmowa: antologia tekstów z lat 1898–1939, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, pp. 84–95.
Google Scholar
Sułkowski B. (2006), Przemoc i pornografia śmierci jako przynęty medialne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Google Scholar
Sułkowski B. (2015), Badania seriali – w poszukiwaniu paradygmatu, “Dyskursy o Kulturze”, no. 4, pp. 157–172.
Google Scholar
Sułkowski B. (2017), Świadectwa potocznych odbiorów sztuk fabularnych, “Rocznik Nauk Społecznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego”, no. 9, pp. 19–66.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18290/rns.2017.9.4-2
Sutherland J.A., Feltey K. (2013), Cinematic Sociology: Social life in film, Sage Publications, Los Angeles–London–New Delhi–Singapore–Washington DC.
Google Scholar
Szczepański J. (1973), Literatura i socjologia, [in:] J. Szczepański, Odmiany czasu teraźniejszego, Książka i Wiedza, Warszawa.
Google Scholar
Szczepański J. (1995), Wizje naszego życia, Wydawnictwo Prywatnej Wyższej Szkoły Businessu i Administracji, Warszawa.
Google Scholar
Szpociński A. (1998), O ważności i nieważności kultury artystycznej, “Kultura Współczesna”, no. 2–3, pp. 73–80.
Google Scholar
Tudor A. (1974), Image and Influence. Studies in the Sociology of Film, Allen & Unwin, London.
Google Scholar
Turner G. (2003), Film as social practice, Routledge, London–New York.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.4324/9780203461952
Wejbert-Wąsiewicz E. (2017a), Polska Światłoczuła – kino objazdowe i jego publiczność w XXI wieku, [in:] A. Kisielewska, A. Kisielewski, M. Kostaszuk-Romanowska (eds.), Przyszłość kultury: od diagnozy do prognozy, Wydawnictwo Prymat, Białystok, pp. 185–202.
Google Scholar
Wejbert-Wąsiewicz E. (2017b), Bez retuszu czy po liftingu? Obrazy starości i aborcji w filmie, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Google Scholar
Wejbert-Wąsiewicz E. (2019), Socjologiczne widzenie filmu i kina. Artykulacje i praktyki w polu socjologii filmu i kina, “Przegląd Socjologiczny”, no. 67, pp. 141–169.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.26485/PS/2018/67.4/7
Zajiček E. (2015), Zarys historii gospodarczej kinematografii polskiej, vol. 1, Wydawnictwo Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej, Łódź.
Google Scholar
Żygulski K. (1966), Socjologia filmu, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Kraków.
Google Scholar
Żygulski K. (1973), Bohater filmowy: studium socjologiczne, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.