Dziecko, rodzina i państwo w polskiej debacie welfare. Analiza przypadku w perspektywie paniki moralnej

Magdalena Rek-Woźniak; Wojciech Woźniak

doi:10.18778/0208-600X.50.03

Autor

Magdalena Rek-Woźniak Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno- Socjologiczny, Katedra Socjologii Stosowanej i Pracy Socjalnej, Instytut Socjologii
Wojciech Woźniak Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno- Socjologiczny, Katedra Socjologii Stosowanej i Pracy Socjalnej, Instytut Socjologii

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-600X.50.03

Słowa kluczowe:

panika moralna, rodzina, państwo, prawa dzieci, przeciwdziałanie przemocy w rodzinie

Abstrakt

W artykule zawarto analizę dyskursu publicznego w Polsce dotyczącego relacji między prawami dzieci i rodzin a działaniami państwa, które poprzez systemy prawny i legislację stara się zapewnić przestrzeganie zdefiniowanych w aktach prawnych norm i wyznawanych wartości. Teoretyczną ramę analiz stanowi koncepcja paniki moralnej, często aplikowana w badaniach relacji między państwem a innymi podmiotami/aktorami społecznymi, niewykorzystywana jednak do tej pory w badaniach nad polskim dyskursem publicznym. Podstawową tezą artykułu jest przekonanie, że brak paniki moralnej dotyczącej praw dzieci, ich dobrostanu i bezpieczeństwa, może być efektem niskiej pozycji tej problematyki w agendzie problemów społecznych poruszanych w debacie publicznej, szczególnie w porównaniu ze znaczeniem przypisywanym prawom tradycyjnie rozumianej i definiowanej rodziny. Analiza empiryczna dotyczy trwającej się w latach 2008‒2010 debaty publicznej na temat zmian w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Jako schemat analityczny wykorzystano w tekście model hybrydalny analiz paniki moralnej, integrujący wcześniej dominujące podejścia (model sekwencyjny i atrybucyjny).

Bibliografia

Badanie dotyczące zjawiska przemocy w rodzinie wobec dzieci. Opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie wobec dzieci. Raport z badania (2008), TNS OBOP, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, http://www.niebieskalinia.org/download/Badania/TNS_OBOP_II_2008.pdf, 15.06.2011.
Google Scholar

Bicie dzieci w rodzinie polskiej (2005), TNS OBOP, http://www.tnsglobal.pl/archive-report/id/4296, 15.06.2011.
Google Scholar

Butler I., Drakeford M. (2005), Scandal, Social Policy and Social Welfare, Houndmills, New York.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.46692/9781847421326

Child Poverty in Perspective: An Overview of Child Well-Being in Rich Countries, Innocenti Report Card 7 (2007), UNICEF Innocenti Research Centre, Florence.
Google Scholar

Cohen S. (2002), Folk Devils and Moral Panics. The Creation of the Mods and Rockers, 3rd Ed., Routledge, London ‒ New York.
Google Scholar

Cornwell B., Linders A. (2002), The Myth of Moral Panic: An Alternative Account of LSD Prohibition, „Deviant Behavior”, Vol. 23, No. 4, s. 307‒30.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/01639620290086404

Critcher C. (2003), Moral Panics and the Media, Open University Press, Maidenhead ‒ New York.
Google Scholar

Critcher C. (2008), Moral Panic Analysis: Past, Present and Future, „Sociology Compass”, Vol. 4, No. 2, s. 1127–1144.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1751-9020.2008.00122.x

Domagalski M., Zalewski T. (2009), Czy powstanie policja rodzinna, „Rzeczpospolita”, http://archiwum.rp.pl/artykul/840403-Czy-powstanie-policja-rodzinna.html, 29.01.2009.
Google Scholar

Doyle V. (2008), How to Make „Kiddie-Porn in Canada”: Law Enforcement in the Media, and Moral Panic in the Age of AIDS, [w:] C. Krinsky (ed.), Moral Panics over Contemporary Children and Youth, Ashgate, Farnham‒Burlington, s. 77‒94.
Google Scholar

Druk nr 1698 ‒ o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw wraz z projektami aktów wykonawczych (2009), Sejm RP, http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/0/E7D206E9D4B5292AC125756100371248/$file/1698.pdf, 22.09.2014.
Google Scholar

Druki Sejmowe VI kadencja (2009), http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/wgdruku/1698, 23.09.2014.
Google Scholar

Elbanowska K., Elbanowski T. (2010), Polska dyskryminuje rodziców, „Fakt”, http:// www.fakt.pl/Polska-dyskryminuje-rodzicow,artykuly,79760,1.html, 10.06.2011.
Google Scholar

Fundacji „ePaństwo” (2010), http://epf.org.pl/, 23.09.2014.
Google Scholar

Goode E., Ben-Yehuda N. (2009) Moral Panics. The Social Construction of Deviance, 2nd Ed., Wiley‒Blackwell, Chichester‒Malden.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/9781444307924

Hall S. et al. (1978), Policing the Crisis: Mugging, the State and Law and Order, Macmillan, Londyn.
Google Scholar

Harrold-Claesson R. (2006), Smacking children is not harmful, „Scoop”, 15.11.2006, http://www.scoop.co.nz/stories/PO0610/S00150.htm, 17.07.2011.
Google Scholar

Jenkins P. (1992), Intimate Enemies: Moral Panics in Contemporary Great Britain, Aldine de Gruyter, New York.
Google Scholar

Klocke B. V., Muschert G. W. (2010), A Hybrid Model of Moral Panics: Synthesizing the Theory and Practice of Moral Panic Research, „Sociology Compass”, Vol. 5, No. 4, s. 295‒309.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1751-9020.2010.00281.x

Krinsky C. (2008), Introduction, [w:] C. Krinsky (ed.), Moral Panics over Contemporary Children and Youth, Ashgate, Farnham‒Burlington, s. 1‒13.
Google Scholar

Kucharski D., Marczyńska M. (2004), Wstrząsające zeznania 12-letniej Moniki: ‒ Widziałam, jak tata mordował, „Super Express”, 4 czerwca, s. 1.
Google Scholar

Laming W. H. (2003), The Victoria Climbié Inquiry: Report of an Inquiry by Lord Laming, (Cmnd 5730), HMSO, Londyn, http://www.dh.gov.uk/prod_consum_dh/groups/dh_digitalassets/documents/digitalasset/dh_110711.pdf, 18.07.2011.
Google Scholar

Leszczyński A. (2010), Paradoks współczucia. Bieda i wykluczenie w oczach dziennikarzy, [w:] P. Żuk (red.), Podziały klasowe i nierówności społeczne ‒ refleksje społeczne 20 lat po zmianie systemowej, Oficyna Naukowa, Warszawa, s. 259‒270.
Google Scholar

Lyon C. M. (2007), The Lived Lives of Children in Liverpool. Exploring the position of children and young people in Liverpool. A Response to Professor Jonathan Bradshaw, Children’s Society Edward Rudolf, University of Liverpool, Liverpool, (Memorial Lecture).
Google Scholar

Makowski G. (2008), Korupcja jako problem społeczny, Wydawnictwo Trio, Warszawa.
Google Scholar

Markowska A. (2004), Skazani na piekło, „Gazeta Wyborcza”, 22.06.2004, s. 1.
Google Scholar

Matuchniak-Krasuska A. (1991), Kategorie i reguły polskiego dyskursu o aborcji, [w:] M. Czyżewski, K. Dunin, A. Piotrowski (red.), Cudze problemy. O ważności tego, co nieważne, Ośrodek Badań Społecznych, Warszawa, s. 100‒123.
Google Scholar

Merrick D. (2006), Social Work and Child Abuse, Still walking the tightrope?, Routledge, London ‒ New York.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203000861

Miś L. (2007), Ramy problemu bezrobocia w telewizyjnych programach informacyjnych TVN i TVP1, [w:] J. Klebaniuk (red.), Oblicza nierówności społecznych, Wydawnictwo ENETEIA, Warszawa, s. 341‒356.
Google Scholar

Nowacka-Isaksson A. (2010), Dyktatura urzędników socjalnych. Wywiad z R. Harrold-Claesson, 17.05.2010, „Rzeczpospolita”, http://www.rp.pl/artykul/480850.html, 17.07.2011.
Google Scholar

Oorschot W. van, Opielka M., Pfau-Effinger B. (eds.) (2008), Culture and Welfare State. Values and social policy in comparative perspective, Edward Elgar, Cheltenham (UK) ‒ Northampton (MA).
Google Scholar

Parker D. (2007), Children and the Policy Agenda: Government Responses to the Innocenti Report Card, Paper to the International Society for Child Indicators Inaugural Conference, Chicago, USA, 26–28.06.
Google Scholar

Parton N. (1985), The Politics of Child Abuse, Macmillan, London.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-349-17830-8

Parton N. (2004), From Maria Colwell to Victoria Climbié: reflections on public inquiries into child abuse a generation apart, “Child Abuse Review”, Vol. 13, No. 2, s. 80–94.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/car.838

Payne R. (2008), Virtual Panic: Children Online and the Transmission of Harm, [w:] C. Krinsky (ed.), Moral Panics over Contemporary Children and Youth, Ashgate, Farnham–Burlington, s. 31‒46.
Google Scholar

Pfau-Effinger B. (2005), Culture and welfare state policies: Reflections on a complex interrelation, “Journal of Social Policy”, Vol. 34, No. 1, s. 3‒20.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/S0047279404008232

Przemoc w rodzinie (2012), http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przemoc-w-rodzinie/50863, Przemoc-w-rodzinie.html, 23.09.2014.
Google Scholar

Rafałowicz M. (2009), Klaps to nie znęcanie się, „Rzeczpospolita”, wywiad z Joanną Krupską, http://www.rp.pl/artykul/284362.html, 31.03.2009.
Google Scholar

Reder P., Duncan S. (2004), Making the most of the Victoria Climbié Inquiry Report, „Child Abuse Review”, Vol. 13, No. 2, s. 95‒114.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/car.834

Reich J. R. (2008), The Child Welfare System and State Intervention in Families: From Historical Patterns to Future Questions, “Sociology Compass”, Vol. 3, No. 2, s. 888–909.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1751-9020.2008.00111.x

R e k M. (2007), Nierówności społeczne w debacie prasowej: dyskusja o polskiej biedzie na łamach „Gazety Wyborczej”, [w:] J. K l e b a n i u k (red.), Oblicza nierówności społecznych, Wydawnictwo ENETEIA, Warszawa, s. 357‒374.
Google Scholar

Rek-Woźniak M. (2012), Dobroczyńcy, biurokracji, kozły ofiarne? O społecznym konstruowaniu wizerunku pracowników socjalnych w Polsce, „Kultura i Społeczeństwo”, vol. LVI, nr 1, s. 101–125.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/v10276-012-0005-5

R e k-W o ź n i a k M., W o ź n i a k W. (2013), Children Pushed Aside: Moral Panic over Families and the State in Contemporary Poland, [w:] C. K r i n s k y (ed.), The Ashgate Research Companion to Moral Panics, Ashgate, Farnham‒Burlington, s. 249‒264.
Google Scholar

Reszka P. (2008), I przestałam być człowiekiem, „Gazeta Wyborcza”, Duży Format, 1.09.2008, s. 6.
Google Scholar

Reykowski J. (1999), Kolektywizm i indywidualizm jako kategorie opisu zmian społecznych i mentalności, [w:] K. Gawlikowski et al. (red.), Indywidualizm a kolektywizm, IFIS PAN, Warszawa, s. 23–49.
Google Scholar

Sajkowska M. (2009), Bicie dzieci. Postawy i doświadczenia dorosłych Polaków. Raport z badań, Fundacja Dzieci Niczyje, http://www.dziecinstwobezprzemocy.pl/repository/media/raport_Bicie_dzieci.pdf, 23.03.2013.
Google Scholar

Schultz P. D. (2008), Naming, Blaming and Framing: Moral Panics over Child Molesters and its Implications for Public Policy, [w:] C. Krinsky (ed.), Moral Panics over Contemporary Children and Youth, Ashgate, Farnham‒Burlington, s. 95‒110.
Google Scholar

Smoczyński R. (2007), Satanistyczna panika moralna w dobie późnej nowoczesności, IFiS PAN, Warszawa, (niepublikowana rozprawa doktorska).
Google Scholar

Soin M. (2011), Fakty, wartości i „panika moralna”, „Studia Socjologiczne”, Vol. 201, No. 2, s. 147‒163.
Google Scholar

Społeczne przyzwolenie na bicie dzieci (2008), CBOS, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2008/K_106_08.PDF, 15.06.2011.
Google Scholar

Springhall J. (2008), “The Monsters Next Door: What Made Them Do It?” Moral Panics over the Causes of High School Multiple Shootings (Notable Columbine), [w:] C. Krinsky (ed.), Moral Panics over Contemporary Children and Youth, Ashgate, Farnham‒Burlington, s. 47‒70.
Google Scholar

Spurek S. (2008), Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, Wolters Kluwer Polska, Warszawa.
Google Scholar

Stowarzyszenie i Fundacja Rzecznik Praw Rodziców (2010), http://www.rzecznikrodzicow.pl/, 23.09.2014
Google Scholar

Szarfenberg R. (2011), Interwencja rodzinna i piecz a zastępcza – pomiędzy mediami, polityką i dowodami, [w:] D. Trawkowska (red.), Pomoc społeczna wobec rodzin. Interdyscyplinarne rozważania o publicznej trosce o dziecko i rodzinę, Wydawnictwo Akapit, Toruń, s. 145–163.
Google Scholar

Szymański A. (2009), Państwo osacza rodzinę, „Rzeczpospolita”, http://prawo.rp.pl/artykul/411782.html, 27.12.2009.
Google Scholar

Terrio S. J. (2008), New Savages in the City: Moral Panics, Delinquent Hoodlums, and the French Juvenile Court, [w:] C. Krinsky (ed.), Moral Panics over Contemporary Children and Youth, Ashgate, Farnham‒Burlington, s. 225‒246.
Google Scholar

Thompson K. (1998), Moral Panics, Routledge, New York ‒ London.
Google Scholar

Torański B. (2004), Nie potrafili kochać, „Rzeczpospolita”, http://archiwum.rp.pl/artykul/493023-Nie-potrafili-kochac.html, 22.06.2004.
Google Scholar

Ungar S. (2001), Moral panic versus the risk society: the implications of the changing sites of social anxiety, „British Journal of Sociology”, Vol. 52, No. 2, s. 271‒291.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/00071310120044980

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (1964), DzU, nr 9, poz. 59.
Google Scholar

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (2005), DzU, nr 180, poz. 1493, z późn. zm.
Google Scholar

Wargacki S. A. (2009), Zjawisko paniki moralnej jako wyznacznik granic moralności, [w:] K. Rędziński (red.), Prace naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Pedagogika XVIII, Wydawnictwo im. Stanisława Podobńskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa, s. 7‒20.
Google Scholar

Welch M., Price E. A., Yankey A. (2002), Moral Panic Over Youth Violence: Wilding and the Manufacture of Menace in the Media, „Youth Society”, Vol. 34, No. 3, s. 3‒30.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0044118X02034001001

Wildstein B. (2009), O czym zapomnieli państwowi uszczęśliwiacze?, „Rzeczpospolita”, 28.01.2009, http://www.rp.pl/artykul/255109.html, 12.06.2011.
Google Scholar

Wojciechowski M. (2010a), Rodzina ‒ ofiara wszechmocnego państwa, „Rzeczpospolita”, http://www.rp.pl/artykul/317843.html, 10.06.2010.
Google Scholar

Wojciechowski M. (2010b), Ustawa przeciwko rodzinie, „Rzeczpospolita”, http://www. rp.pl/artykul/515559.html, 29.07.2010.
Google Scholar

Woźniak W. (2009), Child Poverty and Inequalities in Public Discourse in UK and Poland, Paper to the Centre for Research in Social Policy, 25th Anniversary International Conference: „Beyond Social Inclusion: Towards a More Equal Society?”, Loughborough University, Loughborough, 22‒23.01.2009.
Google Scholar

Woźniak W. (2010a), Same problems, different approaches: poverty and inequalities in public discourse in Poland as compared to United Kingdom, Paper to the British Sociological Association Annual Conference: „Inequalities and Social Justice”, Caledonian University, Glasgow, April 6‒8.
Google Scholar

Woźniak W. (2010b), Zwalczanie ubóstwa, czy zwalczanie ubogich? O wizerunku biednego w polskim dyskursie publicznym, [w:] P. Żuk (red.), Podziały klasowe i nierówności społeczne ‒ refleksje społeczne 20 lat po zmianie systemowej, Oficyna Naukowa, Warszawa, s. 197‒212.
Google Scholar

Woźniak W. (2012), Nierówności społeczne w polskim dyskursie politycznym, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa.
Google Scholar

Woźniak W. (2013), O użyteczności koncepcji paniki moralnej jako ramy analitycznej dla badań nad zjawiskiem przemocy około futbolowej, [w:] R. Kossakowski et al. (red.), Futbol i cała reszta. Sport w perspektywie nauk społecznych, Wydawnictwo Orbis Exterior, Pszczółki, s. 248‒267.
Google Scholar

Young M. de (2004), The Day Care Ritual Abuse Moral Panic, McFarland & Company, Jefferson (NC).
Google Scholar

Young J. (1971), The Role of the Police as Amplifiers of Deviancy, Negotiators of Reality and Translators of Fantasy, [w:] S. Cohen (ed.), Images of Deviance, Penguin, Harmondsworth, s. 21–61.
Google Scholar

Zielińska I. (2004), Media, interes i panika moralna. Nowa kategoria socjologiczna i jej implikacje, „Kultura i Społeczeństwo”, vol. XLVIII, nr 4, s. 161–177.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2004.48.4.8

Zielińska I. (2009), Panika moralna, mniejszości seksualne i mowa nienawiści, [w:] P. Binder, H. Palska, W. Pawlik (red.), Emocje a kultura i życie społeczne, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa, s. 187–200.
Google Scholar