Konfrontacja ze sobą, z wartościami czy ze zmianą? Przegląd badań na temat związków twórczości i wartości
DOI:
https://doi.org/10.18778/1427-969X.20.07Słowa kluczowe:
wartości, wartościowanie, twórczość, kreatywność, innowacyjność, wymiary kulturyAbstrakt
Zależności między twórczością a wartościami można rozpatrywać na różnych poziomach. W niniejszym artykule skoncentrowano się na omówieniu tych związków z uwzględnieniem czterech wymiarów, w obrębie których przejawia się twórcza kompetencja człowieka. Przedstawione ujęcia teoretyczne i wyniki badań mają na celu wykazanie, że twórczość psychiczna (wewnętrzna) jednostki, indywidualna (uzewnętrzniona), grupowa (społeczna) i kulturowa oraz wartości, zarówno te przejawiające się w postaci indywidualnych wartościowań i hierarchii, jak i podzielane przez członków szerszej grupy wchodzą ze sobą w interakcje. W artykule wykazano znaczenie kreatywności w procesie uzgadniania zagadnień aksjologicznych, a także przedstawiono rolę, jaką odgrywają wartości w procesie twórczości jednostkowej oraz ich oddziaływanie na poziom i zasięg innowacji.
Bibliografia
Anderson N. R., West M. A. (1998). Measuring climate for work group innovation: Development and validation of the team climate inventory. Journal of Organizational Behavior, 19, 235–258.
Google Scholar
Andresson C. C., Cropley A. J. (1966). Some correlates of oryginality. Australian Journal of Psychology, 18, 218–227.
Google Scholar
Avolio B. J., Gardner W., Walumbwa F., Luthans F., May D. (2004). Unlocking the mask: look at the process by which authentic leaders impact follower attitudes and behaviors. The Leadership Quarterly, 15, 801–823.
Google Scholar
Barsalou L. W., Prinz J. J. (1997). Mundane Creativity in Perceptual Symbol System. [W:] T. B. Ward, S. M. Smith, J. Vaid (red.), Creative thought: An investigation of conceptual structures and processes (s. 267–307). Washington, DC: American Psychological Association.
Google Scholar
Boski P. (1999). Humanizm w kulturze i mentalności Polaków. [W:] B. Wojciszke, M. Jarymowicz (red.), Psychologia rozumienia zjawisk społecznych (s. 79–119). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Boski P. (2009). Kulturowe ramy zachowań społecznych. Podręcznik psychologii międzykulturowej. Warszawa: Wydawnictwa Naukowe PWN, Academica Wydawnictwo SWPS.
Google Scholar
Brzozowski P. (2007). Wzorcowa hierarchia wartości – Polska, europejska czy uniwersalna? Psychologiczne badania empiryczne. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Google Scholar
Cieciuch J. (2013). Kształtowanie się systemu wartości. Od dzieciństwa do wczesnej dorosłości. Warszawa: Wydawnictwo Liberi Libri.
Google Scholar
Cropley A. J. (2011). Moral Issues in Creativity. [W:] M. Runco, S. Pritzker (red.), Encyclopedia of creativity (s. 140–146). Amsterdam: Elsevier.
Google Scholar
Cropley D. H., Cropley A. J., Kaufman J. C., Runco M. A. (2010). The Dark Side of Creativity. Cambirdge: Cambridge University Press.
Google Scholar
Csikszentmihalyi M. (1988/2014). The Systems Model of Creativity. [W:] M. Csikszentmihalyi (red.), Collected works of Mihalyi Csikszentmihalyi (s. 47–62). Dordrecht: Springer Science + Business Media.
Google Scholar
Csikszentmihalyi M. (1996). Creativity Flow and the psychology of discovery and invention. New York: Harper Perrenial.
Google Scholar
Dąbrowski, K. (1979). Dezintegracja pozytywna. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar
Diamond J. (2007). Dlaczego niektóre społeczeństwa upadły, a innym się udało. Warszawa: Prószyński i S–ka.
Google Scholar
Dollinger S., Burke P., Gump N. (2007). Creativity and Values. Creativity Research Journal, 19 (2/3), 91–103.
Google Scholar
Epstein S. (1990). Wartości z perspektywy poznawczo-przeżyciowej teorii „ja”. [W:] J. Reykowski, N. Eisenberg, E. Staub (red.), Indywidualne i społeczne wyznaczniki wartościowania (s. 11–32). Wrocław: Polska Akademia Nauk, Instytut Psychologii.
Google Scholar
Feldman D. H. (1994). Beyond universals in cognitive development. Norwood, NJ: Ablex.
Google Scholar
Finke R. A., Ward T. B., Smith S. M. (1992). Creative cognition: Theory, research and applications. Cambridge, MA: MIT Press.
Google Scholar
Florida R. (2005). Cities and the creative class. New York, London: Routledge.
Google Scholar
Frick W. B. (1987). The Symbolic Growth Experience A Chronicle of Heuristic Inquiry and a Quest for Synthesis. Journal of Humanistic Psychology, 30 (1), 64–80.
Google Scholar
Gardner H. (1993). Frames of Mind. The Theory of Multiple Intelligences. New York: Basic Books.
Google Scholar
Gururaj B., Karami B. (2012). The Study of Relationship between Value Priorities and Creativity among Students of Yasuj University. Indian Streams Research Journal, 1 (12), 1–4.
Google Scholar
Hatter J. J., Bass B. M., (1988). Superiors’ Evaluations and Subordinates’ Perceptions of Transformational and Transactional Leadership. Journal of Applied Psychology, 4 (73), 695–702.
Google Scholar
Hermans H. J. M., Hermans-Jansen E. (2000). Autonarracje: Tworzenie znaczeń w psychoterapii. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Google Scholar
Hofstede G. (2001). Culture’s consequences: comparing, values, behaviors, institutions, and organizations across nations. Thousand Oaks: SAGE Publications.
Google Scholar
Karwowski M. (2009). Klimat dla kreatywności. Koncepcje, metody, badania. Warszawa: Wydawnictwo Difi n.
Google Scholar
Kasof J., C hen C., Himsel A., Greenberger E. (2007). Values and Creativity. Creativity Research Journal, 19 (2/3), 105–122.
Google Scholar
Kharkhurin A. V. (2008). The eff ects of linguistic profi ciency, age of second language acquisition, and length of exposure to a new cultural environment on bilinguals’ divergent thinking. Bilingualism: Language and Cognition, 11 (2), 225–243.
Google Scholar
Kozielecki J. (1997). Transgresja i kultura. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar
Kozielecki J. (1999). Zaduma nad możliwością ulepszenia człowieka. [W:] J. Kozielecki (red.), Humanistyka przełomu wieków (s. 115–127). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar
Kozielecki J. (2007). Psychotransgresjonizm. Nowy kierunek w psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar
Kożusznik B. (2010). Słowniczek najważniejszych pojęć. Psychologiczne uwarunkowania innowacyjności. Chowanna, 2 (35), 13–18.
Google Scholar
Kwiatkowska-Tubulewicz B. (2014). Świat humanistyczny i humanistyczna edukacja według Bogdana Suchodolskiego. Kwartalnik Pedagogiczny, 3, 103–113.
Google Scholar
Li J. (1997). Creativity in horizontal and vertical domains. Creativity Research Journal, 10, 107–132.
Google Scholar
Li-fang Z., Sternberg R. J. (2011). Revisiting the Investment Theory of Creativity. Creativity Research Journal, 23 (3), 229–238.
Google Scholar
Lubart T. I. (1990). Creativity and Cross-Cultural Variation. International Journal of Psychology, 25 (1), 39–59.
Google Scholar
Lubart T. I. (1999). Creativity across cultures. [W:] R. J. Sternberg (red.), Handbook of creativity (s. 339–350). New York: Cambridge University Press.
Google Scholar
Lubart T. (2010). Cross-cultural perspectives on creativity. [W:] J. C. Kaufman, R. J. Sternberg (red.), The Cambridge handbook of creativity (s. 265–278). New York: Cambridge University Press.
Google Scholar
Ludwig A. M. (1992). Culture and creativity. American Journal of Psychotherapy, 46 (3), 454–469.
Google Scholar
Lynn M. , Gelb B. D. (1996). Identifying innovative national markets for technical consumer goods. International Marketing Review, 13 (6), 43–57.
Google Scholar
Magyari-Beck I. (1999). Creatology. [W:] M. A. Runco, S. R. Pritzker (red.), Encyclopedia of creativity (vol. 1, s. 433–442). San Diego: Academic Press.
Google Scholar
Majchert E. (1984). Postawy wobec sztuki a świat wartości młodzieży. [W:] M. Tyszkowa, B. Żurakowski (red.), Wartości w świecie dziecka i sztuki dla dziecka (s. 81–93). Warszawa, Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Martins E. C., Terblanche F. (2003). Building organisational culture that stimulates creativity and innovation. European Journal of Innovation Management, 6, 64–74.
Google Scholar
Matusewicz C. (1975). Psychologia wartości. Warszawa, Poznań: PWN.
Google Scholar
Mednick S. A. (1962). The associative basis of the creative process. Psychological Review, 69 (3), 220–232.
Google Scholar
Moran S., Cropley D., Kaufman J. C. (2014). The Ethics of Creativity. New York: Palgrave Macmillan.
Google Scholar
Moran S., John-Steiner V. (2003). Creativity in the Making: Vygotsky’s Contemporary Contribution to the Dialectic of Development and Creativity. [W:] R. K. Sawyer, V. John-Steiner, S. Moran, R. J. Sternberg, D. H. Feldman, J. Nakamura, M. Csikszentmihalyi (red.), Creativity and development (s. 61–91). New York: Oxford University Press.
Google Scholar
Mpofu E., Myambo K., Mogaji A. A., Mashego T. A., Khaleefa O. H. (2006). African perspectives on creativity. [W:] J. C. Kaufman, R. J. Sternberg (red.), The international handbook of creativity (s. 456–489). New York: Cambridge University Press.
Google Scholar
Mumford M. D., Barrett J. D. (2011). Leadership. [W:] M. A. Runco, S. M. Pritzker (red.), Encyclopedia of creativity. (s. 41–46). Amsterdam: Elsevier Academic Press.
Google Scholar
Nęcka E. (1999). Proces twórczy i jego ograniczenia. Kraków: Ofi cyna Wydawnicza Impuls.
Google Scholar
Nęcka E. (2003). Psychologia twórczości. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar
Ng K., Ang R., Ooi L. B., Shin W. S., Oei T., Leng V. (2005). Do adaptors and innovators subscribe to opposing values? Creativity Research Journal, 17 (2/3), 273–281.
Google Scholar
Nietzsche F. (2009) Wola Mocy. Kraków: Wydawnictwo “Vis-à-vis/Etiuda”.
Google Scholar
Niu, W., Sternberg R. J. (2001). Cultural infl uences on artistic creativity and its evaluation. International Journal of Psychology, 36 (4), 225–241.
Google Scholar
Nogalski B. (1998). Kultura organizacyjna. Duch organizacji. Bydgoszcz: Ofi cyna Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego.
Google Scholar
Oleś P. (1989). Wartościowanie a osobowość. Psychologiczne badania empiryczne. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Google Scholar
Oleś P. (2002). Z badań nad wartościami i wartościowaniem: niektóre kwestie metodologiczne. Roczniki Psychologii KUL, 5, 53–75.
Google Scholar
O’Quin K., Besemer S. (1999). Creative Products. [W:] M. A.Runco, S. R. Pritzker (red.), Encyclopedia of creativity (s. 413-422), San Diego: Academic Papers.
Google Scholar
Pankiewicz M. (2010). Co cenią sobie „zwyczajnie twórcze” osoby? Zdolności twórcze a preferencje wartości. [W:] A. E. Sękowski, W. Klinkosz (red.), Zdolności człowieka w ujęciu współczesnej psychologii (s. 216–234). Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.
Google Scholar
Paramesh C. R (1971). Value orientation of creative high school students. Journal of the Indian Academy of Applied Psychology, 8 (1–2), 46–49.
Google Scholar
Parsons T. (1951/1991) The social system. London: Routledge.
Google Scholar
Piechowski M. M. (1993). Is inner transformation a creative process? Creativity Research Journal, 6 (1–2), 89–98.
Google Scholar
Pieter J. (1973). Oceny i wartości. Katowice: Wydawnictwo Śląsk.
Google Scholar
Piirto J. ( 2005). I live in my own bubble. The values of Talented Adolescents. The Journal of Secondary Gifted Education, 2/3, 106–118.
Google Scholar
Popielski K. (2008). Psychologia egzystencji. Wartości w życiu. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Google Scholar
Puccio G. J., Cabra J. (2010). Organizational creativity. [W:] J. C. Kaufman, R. J. Sternberg (red.), The Cambridge handbook of creativity (s. 145–173). New York: Cambridge University Press.
Google Scholar
Pufal-Struzik I. (2002). Twórczość jako wartość w hierarchii wartości osób aktywnych twórczo. [W:] M. K. Stasiak (red.), Twórczość i wartości w działaniach praktycznych (s. 95–116). Łódź: Wydawnictwo WSHE.
Google Scholar
Reiter Palmon R. (2011). Problem fi nding. [W:] M. A. Runco, S. M. Pritzker (red.), Encyclopedia of creativity (vol. 2, s. 250–253). Amsterdam: Elsavier Academic Press.
Google Scholar
Rice G. (2006). Individual values, Organizational Context, and self-perceptions of employee creativity: Evidence from Egyptian organizations. Journal of Business Research, 59 (2), 233–241.
Google Scholar
Rinne T., Steel D. G., Fairweather J. (2012). Hofstede and Shane revisited: The role of power distance and individualism in national-level innovation success. The Journal of Comparative Social Science, 46 (2), 91–108.
Google Scholar
Ritchie G. (2004). The linguistics analysis of jokes. London, New York: Routledge.
Google Scholar
Rossberger R. J. (2014). National Personality Profi les and Innovation: The Role of Cultural Practices. Creativity and Innovation Management, 23 (3), 331–348.
Google Scholar
Rossberger R. J., Krause D. E. (2012). National Culture, Heterogeneity and Innovation New Insights into the Relationship between the GLOBE Dimensions and National Level Innovation. GSTF International Journal of Law and Social Sciences, 2 (1), 84–89.
Google Scholar
Rudowicz E. (2003). Creativity and culture: A two-way interaction. Scandinavian Journal of Educational Research, 47 (3), 273–290.
Google Scholar
Runco M. A. (1994). Conclusions concerning problem fi nding, problem solving, and creativity. [W:] M. A. Runco (red.), Problem fi nding, problem solving and creativity (s. 272–290). Norwood New Jersey: Ablex Publishing Corporation.
Google Scholar
Runco M. A. (2014). Creativity Theories and Themes: Research, Development, and Practice. Amsterdam: Academic Press.
Google Scholar
Saeki N., Fan X., Van L. (2001). A comparative study of creative thinking of American and Japanese college students. The Journal of Creative Behaviour, 35 (1), 24–36.
Google Scholar
Sagiv L. (2002). Vocational interests and basic values. Journal of Career Assessment, Special issue: Exploring interests, self-effi cacy, and career goals, 10 (2), 233–257.
Google Scholar
Schwartz S. H. (1992). Universals in the content and structure of values: Theoretical advances and empirical tests in 20 countries. Advances in Experimental Social Psychology, 25, 1–65.
Google Scholar
Schwartz S. H. (1994/2013). A study of the values of schoolteachers and university students. [W:] M. Minkov, G. Hofsteede (red.), Cross Cultural Analysis. The Science and Art Comparing the World’s Modern Societies and Their Cultures (s. 224–232). Los Angeles: Sage Publications.
Google Scholar
Schwartz S. H. (1999). A Theory of Cultural Values and Some Implications for Work. Applied Psychology, 48 (1), 23–47.
Google Scholar
Schwartz S. H. (2006). A Theory of value culture orientation. Explication and applications. Comparative Sociology, 5 (2–3), 137–182.
Google Scholar
Schwartz S. H., Bardi A. (2001). Value hierarchies across cultures: Taking a similarities perspective. Journal of Cross-Cultural Psychology, 32, 268–290.
Google Scholar
Schwartz S. H., Bilsky W. (1987). Toward A Universal Psychological Structure of Human Values. Journal of Personality and Social Psychology, 58, 879–891.
Google Scholar
Sękowski A. E.( 1989). Osobowość a osiągnięcia artystyczne uczniów szkół muzycznych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Sękowski A. E. (2001). Osiągnięcia uczniów zdolnych. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Google Scholar
Sękowski A. E., Łubianka B. (2014). Education of gifted students – an axiological perspective. Gifted Education International, 30 (1), 58–73.
Google Scholar
Sen A. K., Hagtvet K. (1993). Correlations among creativity, intelligence, personality, and academic achievement. Perceptual and Motor Skills, 77 (2), 497–498.
Google Scholar
Shane S. (1993). Cultural infl uences on national rates of innovation. Journal of Business Venturing, 8 (1), 59–73.
Google Scholar
Simonton D. K. (1999). Origins of Genius. New York: Oxford University Press.
Google Scholar
Simonton D. K. (2011). Historiometry. [W:] M. A. Runco, S. R. Pritzker (red.), Encyclopedia of creativity (s. 617–622). Amsterdam: Elsevier.
Google Scholar
Stasiakiewicz M. (1999). Twórczość i interakcja. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Google Scholar
Stein M. (1953). Creativity and culture. The Journal of Psychology: Interdisciplinary and Applied, 36, 311–322.
Google Scholar
Sternberg R. J. (2010). The Dark Side of Creativity and How to Combat It. [W:] D. H. Cropley, A. J. Cropley, M. A. Runco, J. C Kaufman (red.), The Dark Side of Creativity (s. 316–329). Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar
Sternberg R., Lubart T. (1992). Buy Low and Sell High: An Investment Approach to Creativity. Current Directions in Psychological Science, 1 (1), 1–5.
Google Scholar
Strelau J. (1997). Inteligencja człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar
Stróżewski W. (1981). Istnienie i wartość. Kraków: Znak.
Google Scholar
Sun H. (2009). A meta-analysis on the infl uence of national culture on innovation capability. International Journal of Entrepreneurship and Innovation Management, 10 (3/4), 353–360.
Google Scholar
Tatarkiewicz W. (1982). Dzieje sześciu pojęć: sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Taylor M. Z., Wilson S. (2012). Does culture still matter?: The eff ects of individualism on national innovation rates. Journal of Business Venturing, 27, 234–247.
Google Scholar
Törnqvist G. (2004). Creativity in Time and Space. Geografi ska Annaler, Series B: Human Geography, 86 (4), 227–243.
Google Scholar
Tychmanowicz A. (2004). Postawa twórcza a hierarchia wartości. [W:] S. Popek (red.), Twórczość w teorii i praktyce (s. 191–197). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Google Scholar
Urban K. K. (2002). From Creativity to Responsible Createlligence as Future Competence. Journal of Educational Sciences, 1 (2), 169–200.
Google Scholar
Van Everdingen M., Waarts E. (2003). The Eff ect of National Culture on the Adoption of Innovations. Marketing Letters, 14 (3), 217–232.
Google Scholar
Vygotksy L. (1978/1979). Mind in Society. The Development of Higher Psychological Processes. Cambridge: Harvard University Press.
Google Scholar
Waarts E., Everdingen Van, Y. (2005). The Infl uence of National Culture on the Adoption Status of Innovations. An Empirical Study of Firms Across Europe. European Management Journal, 23 (6), 601–610.
Google Scholar
West M. A. (2012). Eff ective teamwork. Practical lessons from organizational research. London: BPS Blackwell.
Google Scholar
Wojciszke B. (2002). Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Google Scholar
Zaccaro S. J., Heinen B., Shuffl er M. (2009). Team leadership and team eff ectiveness. [W:] E. Salas, G. F. Goodwin, C. S. Burke (red.), Team Eff ectiveness in Complex Organizations: Crossdisciplinary Perspectives and Approaches. (s. 83–111). London: Routledge.
Google Scholar
Zhang L, Sternberg R. J. (2011). Revisiting the Investment Theory of Creativity. Creativity Research Journal, 23, 229-238.
Google Scholar
Zhou J. Brass D. J., Shin S. J., Choi J., Zang, Z. X. (2009). Social networks, personal values and creativity: evidence for curvilinear and interaction eff ects. Journal of Applied Psychology, 94 (6), 1544–1552.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
