Postawy rodziców wobec dzieci z wrodzoną łamliwością kości

Paulina Albińska

doi:10.18778/1427-969X.23.04

Autor

Paulina Albińska Centrum Psychoterapii Cardoner; Wyższa Szkoła Biznesu i Nauk o Zdrowiu, Instytut Nauk Społecznych

DOI:

https://doi.org/10.18778/1427-969X.23.04

Słowa kluczowe:

postawy rodzicielskie, wrodzona łamliwość kości, dzieci przewlekle chore, niepełnosprawność

Abstrakt

Wprowadzenie: Wrodzona łamliwość kości (osteogenesis imperfecta – OI) jest rzadką chorobą kości. Etiologia jej obejmuje defekt genów odpowiedzialnych za produkcję kolagenu typu I lub mutacji genów białek zaangażowanych w jego potranslacyjną obróbkę. Pacjenci doświadczają nawracających złamań kości długich i kręgów oraz trudności funkcjonalnych innych narządów.

Cel: Ocena postaw rodziców wobec pacjentów pediatrycznych z rozpoznaniem OI.

Materiał i metody: Przebadano 102 osoby (51 rodziców pacjentów z wrodzoną łamliwością kości oraz 51 opiekunów dzieci z rozpoznaniem nieprawidłowości gospodarki wapniowo-fosforanowej). Zastosowano Skalę Postaw Rodzicielskich M. Plopy oraz autorską ankietę socjometryczną.

Wyniki: Wykazano brak istotnych statystycznie różnic w ocenie nasilenia postaw rodziców wobec dzieci z OI (wrodzoną łamliwością kości) oraz z NG Ca-P (nieprawidłowościami gospodarki wapniowo-fosforanowej). Opiekunów charakteryzuje wysoki poziom akceptacji, przeciętne nasilenie wymagań, autonomii i ochrony oraz mała niekonsekwencja wobec chorych dzieci.

Wnioski: Rodzice dzieci z OI mają potencjał tworzenia dobrych warunków do rozwoju swoich chorych dzieci, a pozytywne postawy są korzystnym czynnikiem sprzyjającym prawidłowej adaptacji dzieci do życia.

Bibliografia

Ablon J. (2010). Brittle bones, stout hearts and minds: Adults with osteogenesis imperfecta. Sudbury: Jones and Barlett Publishers.
Google Scholar

Albińska P., Michałus I., Chlebna-Sokół D. (2018). Psychospołeczne problemy rodziców na wczesnych etapach diagnostyki i leczenia dzieci z wrodzoną łamliwością kości typu III. Społeczeństwo i Rodzina, 55(2), 118–137.
Google Scholar

Albińska P., Chlebna-Sokół D., Jakubowska-Pietkiewicz E. (2020). Ocena jakości życia związanej ze stanem zdrowia dzieci i młodzieży z rozpoznaną wrodzoną łamliwością kości. Przegląd Pediatryczny, 1, 65–74.
Google Scholar

Bartnikowska U., Ćwirynkało K. (2013). Rodziny adopcyjne i zastępcze dziecka z niepełnosprawnością. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Google Scholar

Bereza B., Szymczuk D. (2016). Psychologiczne uwarunkowania prawidłowych relacji w rodzinie. Kwartalnik Naukowy, 4(28), 173–182.
Google Scholar

Bernat E., Mikulincer M., Shaver P. (2008). Mothers’ attachment style, their mental health, and their children’s emotional vulnerabilities. A 7-year study of children with cogenitial health disease. Journal of Personality, 76(1), 31–65. https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.2007.00479.x
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.2007.00479.x

Bielawska-Batorowicz E. (1995). Determinanty spostrzegania dziecka przez rodziców w okresie poporodowym. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Bochniarz A. (2010). Postawy rodzicielskie a funkcjonowanie społeczne jedynaków. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Bowlby J. (2007). Przywiązanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Braun-Gałkowska M. (1991). Metody badania systemu rodzinnego. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Google Scholar

Brock R. (1975). Multivariantive statistical methods in behavioral research. New York: McGraw-Hill.
Google Scholar

Cassidy J. (1999). The nature of child’s ties. W: J. Cassidy, P. Shaver (ed.), Handbook of attachment. Theory research and clinical applications (3–24). New York: The Guilford Press.
Google Scholar

Chiasson R.M. (2004). Living with child with osteogenesis imperfecta. W: R.M. Chiasson et al. (ed.), Interdisciplinary treatment approach of children with osteogenesis imperfecta (187–196). Montreal: Shriners Hospitals for Children.
Google Scholar

Chrzan-Dętkoś M. (2010). Psychodynamiczne rozumienie macierzyństwa – implikacje dla praktyki klinicznej. Psychoterapia, 1(52), 5–14.
Google Scholar

Cierpiałkowska L. (2020). Współczesna psychoanaliza i jej znaczenie dla psychologii klinicznej. W: L. Cierpiałkowska, H. Sęk (red.), Psychologia kliniczna (101–126). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Cohen S., Biesacker B. (2010). Quality of life in rare genetic conditions: A systematics review of the Literature. American Journal of Medical Genetics, 152A, 5, 1136–1156. https://doi.org/10.1002/ajmg.a.33380
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/ajmg.a.33380

Ćwirynkało K., Włodarczyk-Dutka M., Arciszewska A. (2015). Postawy rodziców wobec dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. Przegląd Badań Edukacyjnych, 21(2), 59–60. https://doi.org/10.12775/PBE.2015.047
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/PBE.2015.047

Dahan-Oliel N., Oliel S., Tsimicalis A., Montpetit K., Rauch F., Dogba M. (2016). Quality of life in osteogenesis imperfecta: A mixed-methods systematic review, American Journal of Medical Genetics, Part A, 170A, 62–76. https://doi.org/10.1002/ajmg.a.37377
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/ajmg.a.37377

Dąbrowska-Wnuk M., Soroka J. (2017). Zaangażowanie mężczyzn – przyszłych ojców w proces oczekiwania narodzin dziecka a styl przywiązania do partnerki. Humanum. Międzynarodowe Studia Społeczno-Humanistyczne, 25(2), 19–38.
Google Scholar

Dmitruk E., Kułak W. (2014). Jakość życia dzieci i młodzieży. W: W. Kułak, B. Okurowska-Zawada, D. Sienkiewicz, G. Poszko-Patej (red.), Współczesne metody rehabilitacji dzieci i młodzieży (8–23). Białystok: Uniwersytet Medyczny w Białymstoku.
Google Scholar

Dogba M., Bedos Ch., Durigova M., Montpetit K., Wong T., Glorieux F., Rauch F. (2013). The impact of severe osteogenesis imperfecta on the lives young patients and their parents – a qualitative analysis. BMC Pediatrics, 13, 153–160. https://doi.org/10.1186/1471-2431-13-153
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1186/1471-2431-13-153

Dung V., Armstrong K., Ngoc C., Thao B., Khnah N., Trang N., Hoan N., Dat N., Munns C. (2013). Effects of osteogenesis imperfecta on children and their families. International Journal of Endocrinology, Suppl. 1, P169. https://doi.org/10.1186/1687-9856-2013-S1-P169
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1186/1687-9856-2013-S1-P169

Dyches T., Smith T., Korth B., Roper S., Mondleco B. (2012). Positive parenting of children with developmental disabilities: A meta-analysis. Research in Developmental Disabilities, 33, 2213–2220. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2012.06.015
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.ridd.2012.06.015

Eiser Ch., Varni J. (2013). Health-related quality of life and symptom reporting: Similarities and differences between children and their parents. European Journal of Pediatrics, 10, 1299–1304. https://doi.org/10.1007/s00431-013-2049-9
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s00431-013-2049-9

Fano V., del Pinto M., Rodriguez C., Buceta S., Obregon G. (2013). Osteogenesis imperfecta: Estudio de la calidad de vida en los ninos. Archivos Argentinos de Pediatria, 111(4), 328–331. https://doi.org/10.5546/aap.2013.328
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5546/aap.2013.328

Findler L., Jacoby A., Gabis L. (2016). Subjective happiness among mothers of children with disabilities. The role of stress, attachment, guilt and social support. Research of Developmental Disabilities, 55, 44–54. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2016.03.006
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.ridd.2016.03.006

Forma P. (2013). Antynomia postaw rodzicielskich wobec niepełnosprawnego dziecka – diagnoza i wskazania pedagogiczne. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 3(4), 359–365.
Google Scholar

Gałęska U. (2015). Przeobrażenia więzi społecznych w rodzinie XXI wieku. Wychowanie w Rodzinie, 1, 27–41.
Google Scholar

Gracka-Tomaszewska M. (2006). Matczyna reprezentacja dziecka – modele teoretyczne i ich znaczenie dla praktyki klinicznej. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 6(4), 193–198.
Google Scholar

Gray D. (2010). Adopcja i przywiązanie: Praktyczny poradnik dla rodziców. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Hill C., Barid W., Walters S. (2014). Quality of life in children and adolescents with osteogenesis imperfecta: A qualitative interview-based study. Health and Quality of Life Outcomes, 12(54), 1–9. https://doi.org/10.1186/1477-7525-12-54
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1186/1477-7525-12-54

Hill M., Lewis C., Riddington M., Crowe B., DeVile C., Gotherstrom C., Chitty L. (2019). Exploring the impact of osteogenesis imperfecta on families: A mixed-methods systematic review. Disability and Health Journal, 12(3), 340–349. https://doi.org/10.1016/j.dhjo.2018.12.003
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.dhjo.2018.12.003

Howe D. (2006). Disabled children, parent-child interaction and attachment. Child and Family Social Work, 11, 95–106. https://doi.org/10.1111/j.1365-2206.2006.00397.x
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1365-2206.2006.00397.x

Jakubowska-Pietkiewicz E., Graff K., Michałus I., Haładaj K., Jelonek E., Adamiecka P., Dziedzic K., Woźniak E., Orzechowska G., Porczyński M., Albińska P., Chlebna-Sokół D. (2017). Analiza wskaźników okołoporodowych i wybranych czynników środowiskowych u dzieci z wrodzoną łamliwością kości. Przegląd Pediatryczny, 46(3), 10–15.
Google Scholar

Jankoniuk-Diallo A. (2006). Warunki zaspokojenia własnej wartości u dzieci z zaburzeniami rozwoju. W: A. Twardowski (red.), Wspomaganie dzieci z genetycznie uwarunkowanymi wadami rozwoju i ich rodzin. Poznań: Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
Google Scholar

Juroszek W. (2018). Znaczenie postaw rodzicielskich i stylów przywiązania dla funkcjonowania psychospołecznego dziecka w życiu dorosłym. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Google Scholar

Kościelska M. (1995). Oblicza upośledzenia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Krzywdzińska A., Radomyska B., Hozyasz K. (2015). Emocjonalno-społeczne problemy rodziny i dzieci chorych na galaktozemię. Przyczynek do dyskusji na temat roli wsparcia psychologicznego rodzin pacjentów dotkniętych wrodzonymi błędami metabolizmu. Higiena i Zdrowie Publiczne, 50(3), 514–520.
Google Scholar

Kulik M., Otrębski W. (2012). Funkcjonowanie rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym w wyniku choroby genetycznej. Polskie Forum Psychologiczne, 1, 91–104.
Google Scholar

Kulisiak-Kazimierczak J. (2010). „Grupa wsparcia” jako istotna forma pomocy dla rodzin z rzadkimi zespołami genetycznymi. W: J. Wyczesany (red.), Wspomaganie rozwoju dzieci z zaburzeniami genetycznymi (161–168). Poznań: Stowarzyszenie GEN.
Google Scholar

Kwak A. (2005). Rodzina w dobie przemian. Małżeństwo i kohabitacja. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
Google Scholar

Lewandowska-Kidoń T., Kozanecka-Kozerska A. (2015). Style wychowania i postawy rodzicielskie wobec dzieci z zaburzeniami oddawania moczu. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Google Scholar

Liberska H., Matuszewska M. (2011). Model rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym. W: H. Liberska (red.), Rodzina z dzieckiem niepełnosprawnym – możliwości i ograniczenia rozwoju (41–66). Warszawa: Wydawnictwo Difin.
Google Scholar

Ładyżewski A. (2011). Małżeństwo – związek rozwojowy (z) trudem budowany. W: W. Muszyński (red.), Więzi w małżeństwie i rodzinie – zaufanie – współdziałanie – zależności. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Google Scholar

Malina A. (2011). Sposoby adaptacji do choroby dziecka rodziców dzieci przewlekle chorych. W: H. Liberska (red.), Rodzina z dzieckiem niepełnosprawnym – możliwości i ograniczenia rozwoju (217–233). Warszawa: Wydawnictwo Difin.
Google Scholar

Malina A., Suwalska-Barancewicz D. (2017). Wzajemne przywiązanie partnerów i wsparcie a ich satysfakcja z życia na różnych etapach rozwoju rodziny. Psychologia Rozwojowa, 2, 55–69.
Google Scholar

Mandache R., Macovei S. (2014). The aquati environment – ways of improving the quality of life for children suffering of diagnosed imperfect osteogenesis (OI). Science, Movement and Health, 2 suppl., 14, 460–464.
Google Scholar

Marmola M. (2015). Relacje w małżeństwie a postawy rodziców wobec niepełnosprawnych dzieci. Kultura – Przemiany – Edukacja, 3, 132–143. https://doi.org/10.15584/kpe.2015.3.9
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15584/kpe.2015.3.9

Marody M. (1978). Sens teoretyczny a sens empiryczny pojęcia postawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Marr C., Seasmann A., Bishop N. (2017). Managing the patient with osteogenesis imperfecta: A multidisciplinary approach. Journal of Multidisciplinary Healthcare, 10, 145–155. https://doi.org/10.2147/JMDH.S113483
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2147/JMDH.S113483

Mazur J., Małkowska-Szatnik A., Dzielska A., Tabak I. (2008). Polska wersja kwestionariuszy do badania jakości życia związanej ze zdrowiem dzieci i młodzieży (KIDSCREEN). Warszawa: Instytut Matki i Dziecka.
Google Scholar

Mika S. (1981). Psychologia społeczna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Minczakiewicz E. (2003). Efekty stosowania programu wsparcia społecznego rodzin wychowujących dziecko z zespołem Downa. W: I. Janicka, T. Rostowska (red.), Psychologia w służbie rodziny (297–311). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Minczakiewicz E. (2011). Rodzina jako środowisko wychowawcze dziecka z deficytami rozwoju. Społeczna rola ojca jako opiekuna i facylitatora. Wychowanie w Rodzinie, 4, 35–46.
Google Scholar

Monti E., Mottes M., Fraschini P., Brunelli P., Forlino A., Venturi G., Doro F., Perlini S., Caverzere P., Antoniazzi F. (2010). Current and emerging treatments for the management of osteogenesis imperfecta. Therapeutics and Clinical Risk Management, 6, 367–381. https://doi.org/10.2147/TCRM.S5932
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2147/TCRM.S5932

Pawelczak K., Buchnat M. (2013). Wsparcie rodziców małego dziecka z rzadkim zespołem genetycznym. W: M. Buchnat, K. Pawelczak (red.), Zaburzenia rozwojowe u dzieci z rzadkimi zespołami genetycznymi i wadami wrodzonymi (307–325). Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Google Scholar

Pisula E. (1998). Psychologiczne problemy rodziców dzieci z zaburzeniami rozwoju. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Pisula E. (2003). Autyzm i przywiązanie. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Plopa M. (2008). Więzi w małżeństwie i rodzinie: Metody badań. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Google Scholar

Powell B., Cooper G., Hoffman K., Marvin B. (2015). Krąg ufności: Interwencja wzmacniająca przywiązanie we wczesnych relacjach rodzic-dziecko. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Raby K., Dozier M. (2019). Attachment across the lifespan: Insights from adoptive families. Current Opinion in Psychology, 25, 81–85. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2018.03.011
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2018.03.011

Reber A., Reber E. (2000). Słownik psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Google Scholar

Reite M., Davis K., Solomons C., Ott J. (1972). Osteogenesis imperfecta: Psychological function. American Journal of Psychiatry, 128(12), 1540–1546. https://doi.org/10.1176/ajp.128.12.1540
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1176/ajp.128.12.1540

Rembowski J. (1972). Więzi uczuciowe w rodzinie: Studium psychologiczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Rembowski J. (1980). Rodzina jako system powiązań. W: M. Ziemska (red.), Rodzina i dziecko (127–142). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Rostowska T. (2008). Małżeństwo, rodzina, praca a jakość życia. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Google Scholar

Sadowska L., Skórczyńska M., Błażejczyk M., Choińska A., Górecka B., Bibrowska R., Przygoda L. (2010). Kształtowanie się więzi uczuciowej między matką a dzieckiem z niepełnosprawnością psychosomatyczną – cz. 1. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, 1, 21–29.
Google Scholar

Song Y., Zhao D., Li L., Lv F., Wang O., Jiang Y., Xia W., Xing X., Li M. (2019). Health-related quality of life in children with osteogenesis imperfecta: A large sample study. Osteoporosis International, 30(2), 461–468. https://doi.org/10.1007/s00198-018-4801-5
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s00198-018-4801-5

Sowa E., Włodarczyk E. (2017). Doświadczenie macierzyństwa przez kobiety mające dzieci z niepełnosprawnością. W: E. Włodarczyk (red.), W trosce o macierzyństwo (95–108). Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Google Scholar

Stahecker J., Cohen M. (1985). Application of the strange situation attachment paradigm to a neurologically impaired population. Child Development, 56, 1184–1199. https://doi.org/10.2307/1129737
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/1129737

Stawicka M. (2008). Autodestruktywność dziecięca w świetle teorii przywiązania. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Google Scholar

Stelter Ż. (2011). Realizacja ról rodzinnych w rodzinie z dzieckiem niepełnosprawnym. W: H. Liberska (red.), Rodzina z dzieckiem niepełnosprawnym – możliwości i ograniczenia rozwoju (67–94). Warszawa: Wydawnictwo Difin.
Google Scholar

Stelter Ż. (2012). Osoba niepełnosprawna – inne rodzicielstwo, inne ojcostwo? Polskie Forum Psychologiczne, 1, 105–138.
Google Scholar

Suskauer S., Cintas H., Marini J., Gerber L. (2003). Temperament and physical performance in children with osteogenesis imperfecta. Pediatrics, 111(2), 153–161. https://doi.org/10.1542/peds.111.2.e153
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1542/peds.111.2.e153

Szczepaniak R. (2000). Rodzina wobec dziecka chorego. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 8, 35–38.
Google Scholar

Szczepaniak-Kubat A., Kurnatowska O., Jakubowska-Pietkiewicz E., Chlebna-Sokół D. (2012). Assessment of quality of life of patients with osteogenesis imperfecta. Advances in Clinical and Experimental Medicine, 21(1), 99–104.
Google Scholar

Szymczak W. (2018). Praktyka wnioskowania statystycznego. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Tsimicalis A., Denis-Larocque G., Michalowic A., Lepage C., Williams K., Yao T., Palomo T., Dahan-Oliel N., la May S., Rauch F. (2016). The psychosocial experience of individuals living with osteogenesis imperfecta: A mixed-methods systematics review. Quality of Life Research, 25, 1877–1896. https://doi.org/10.1007/s11136-016-1247-0
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s11136-016-1247-0

Tyszka Z. (1993). Rodzina. W: W. Pomykało (red.), Encyklopedia Pedagogiczna. Warszawa: Fundacja Innowacja.
Google Scholar

Urmańska W. (2007). Wczesna interwencja psychologiczna w procesie uczenia się rodzicielstwa. W: G. Kwaśniewska (red.), Interdyscyplinarność procesu wczesnej interwencji wobec dziecka i jego rodziny (68–77). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

van Dijk F., Sillence D. (2014). Osteogenesis imperfecta: Clinical diagnosis, nomenclature and severity assessment. American Journal of Medical Genetics, Part A, 164A, 1470–1481. https://doi.org/10.1002/ajmg.a.36545
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/ajmg.a.36545

Vanz A., Felix T., da Rocha N., Schwartz I. (2015). Quality of life in caregivers of children and adolescents with osteogenesis imperfecta. Health and Quality of Life Outcomes, 13, 41–45. https://doi.org/10.1186/s12955-015-0226-4
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1186/s12955-015-0226-4

Wallin D. (2011). Przywiązanie w psychoterapii. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Wiliński M. (2009). Wspomaganie rozwoju nastolatka z ograniczoną sprawnością. W: A. Brzezińska, M. Ohme, A. Resler-Maj, R. Kaczan, M. Wiliński (red.), Droga do samodzielności. Jak wspomagać rozwój dzieci i młodzieży z ograniczoną sprawnością (193–245). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Wojaczek M. (2014). Dialog dziewięciu miesięcy – wybrane aspekty budowania więzi z dzieckiem w prenatalnym okresie życia. W: E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, P. Kierpal (red.), Prenatalny okres życia: Zagadnienia interdyscyplinarne (55–64). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Google Scholar

Wojciszke B. (2003). Postawy i ich zmiana. W: J. Strelau (red.), Psychologia, t. 3 (79–106). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Wójcik-Olszewska G. (2002). Postawy rodzicielskie. Kurier Pedagogiczny, 12, 10.
Google Scholar

Wyczesany J. (2010). Rodzaje wsparcia udzielanego rodzicom przez terapeutów w świetle ich wypowiedzi. W: J. Wyczesany (red.), Wspomaganie rozwoju dzieci z zaburzeniami genetycznymi (133–139). Poznań: Stowarzyszenie GEN.
Google Scholar

Young J., Kłosko J., Weishaar M. (2010). Terapia schematów: Przewodnik praktyka. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Ziemska M. (1977). Rodzina a osobowość. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Google Scholar

Ziemska M. (2009). Postawy rodzicielskie. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Google Scholar