Metoda etnogeograficzna w ukazywaniu zróżnicowania kulturowego w mikroskali. Przykład pożywienia wigilijnego na Śląsku Cieszyńskim

Kamilla Księżnik

doi:10.18778/1506-6541.28.16

Autor

Kamilla Księżnik Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Humanistyczny, Instytut Nauk o Kulturze https://orcid.org/0000-0002-2496-8601

DOI:

https://doi.org/10.18778/1506-6541.28.16

Słowa kluczowe:

metoda etnogeograficzna, Polski Atlas Etnograficzny, obrzędowość doroczna, wigilia Bożego Narodzenia, Śląsk Cieszyński, nauki o kulturze i religii

Abstrakt

Celem artykułu jest pierwsza próba przybliżenia możliwości wykorzystania metody etnogeograficznej do ukazywania zróżnicowania kulturowego w mikroskali (przykład Śląska Cieszyńskiego). W tekście przybliżono m.in. specyfikę metody etnogeograficznej, stan dotychczasowych badań Polskiego Atlasu Etnograficznego nad pożywieniem ludowym (w tym wigilijnym), ogólny kontekst świętowania wigilii Bożego Narodzenia na Śląsku Cieszyńskim. Szerzej skupiono się jednak na próbie przedstawienia zróżnicowania kulturowego kilkunastu wsi Śląska Cieszyńskiego na początku XXI w. na dziewięciu mapach etnogeograficznych, po raz pierwszy opracowanych w mikroskali (regionalnej). Autorka stawia jednocześnie następujące pytania: 1) Czy potrawy wigilijne podawane w badanych wsiach na początku XXI w. zachowują specyfikę kulturową Śląska Cieszyńskiego?; 2) Czy omawiane wsie są jednorodne pod względem kulturowym, czy może wyróżniają się na tle pozostałych?; 3) Czy za pomocą metody etnogeograficznej można ukazać zróżnicowanie kulturowe na mniej rozległych obszarach?

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Ankersmit F., Pochwała subiektywności, [w:] Pamięć, etyka i historia. Anglo-amerykańska teoria historiografii lat dziewięćdziesiątych, red. E. Domańska, Poznań 2002.
Google Scholar

Bohdanowicz J., Polski Atlas Etnograficzny – wykładnia zadań i metod pracy, [w:] Rolnictwo i hodowla. Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 1 (1), red. J. Bohdanowicz, Wrocław 1993.
Google Scholar

Bohdanowicz J., Pożywienie, [w:] Pożywienie i sprzęty z nim związane. Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 3, red. J. Bohdanowicz, Wrocław 1996.
Google Scholar

Bohdanowicz J., Pożywienie w pracach Polskiego Atlasu Etnograficznego, [w:] Pożywienie ludności wiejskiej, red. A. Kowalska-Lewicka, Kraków 1973.
Google Scholar

Branc I., Opowiadania z wiślańskich gróni, [w:] Od źródeł Wisły. Wiersze i gawędy Wiślan, red. A. Oczkowska, Cieszyn 2000.
Google Scholar

Bystroń J., Ugrupowanie etniczne ludu polskiego, Kraków 1925.
Google Scholar

Drożdż A., Funkcja i znaczenie tradycji kulinarnych we współczesnej rzeczywistości kulturowej Śląska Cieszyńskiego, [w:] Dziedzictwo kulturowe jako klucz do tożsamości pogranicza polsko-czeskiego, red. H. Rusek, A. Pieńczak, J. Szczyrbowski, Cieszyn–Katowice–Brno 2010.
Google Scholar

Drożdż A., Mapy etnogeograficzne a pamięć zbiorowa. Znaczenie materiałów Polskiego Atlasu Etnograficznego w interpretowaniu przeszłości, „Ethnologia Europae Centralis” 2013, t. 11.
Google Scholar

Drożdż A., Pomoc wzajemna. Współdziałanie społeczne i pomoc sąsiedzka, [w:] Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 7, red. Z. Kłodnicki, Cieszyn–Wrocław 2002.
Google Scholar

Drożdż A., Poza marginesem: pamięć i reprezentacje przeszłości w materiałach źródłowych „Polskiego atlasu etnograficznego”, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne” 2016, t. 16.
Google Scholar

Drożdż A., Re/konstrukcje codzienności. Przeszłość w materiałach źródłowych Polskiego Atlasu Etnograficznego, Gdańsk 2018.
Google Scholar

Drożdż A., Zwyczaje i obrzędy weselne, [w:] Współdziałanie społeczności wiejskiej podczas obrzędu weselnego (druga połowa XIX wieku i XX wiek). Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 8 (3), red. Z. Kłodnicki, Cieszyn–Wrocław 2009.
Google Scholar

Drożdż A., Pieńczak A., Wybrane elementy obrzędu zaślubin na pograniczu polsko-słowackim, [w:] Uczeń na pograniczu polsko-słowackim, red. I. Nowakowska-Kempna, Bielsko-Biała 2007.
Google Scholar

Drożdż A., Pieńczak A., Zwyczaje i obrzędy weselne, [w:] Od zalotów do ślubu cywilnego. Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 8 (1), red. Z. Kłodnicki, Cieszyn–Wrocław 2004.
Google Scholar

Geertz C., Interpretacja kultur. Wybrane eseje, Warszawa 2005.
Google Scholar

Hoff B., Lud cieszyński jego właściwości i siedziby. Obraz etnograficzny, Warszawa 1888 [reprint 1997].
Google Scholar

Kłodnicki Z., Etnograficzne atlasy Polski. Prolegomena, „Łódzkie Studia Etnograficzne” 2021, t. 60.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/LSE.2021.60.07

Kłodnicki Z., Pieńczak A., Koźmińska J., Polski atlas etnograficzny. Historia, osiągnięcia, perspektywy badawcze, t. 1, Katowice 2017.
Google Scholar

Krzyżanowski J., Metoda geograficzno-historyczna, [w:] Słownik folkloru polskiego, red. J. Krzyżanowski, Warszawa 1965.
Google Scholar

Lebeda A., Wiedza i wierzenia ludowe, [w:] Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 6, red. Z. Kłodnicki, Cieszyn–Wrocław 2002.
Google Scholar

Milerski W., Zachodniocieszyński słownik gwarowy, Czeski Cieszyn 2009.
Google Scholar

Moszyński K., Człowiek. Wstęp do etnografii powszechnej i etnologii, Wrocław–Kraków–Warszawa 1958.
Google Scholar

Moszyński K., Klimaszewska J., Atlas kultury ludowej w Polsce, z. 1, Kraków 1934.
Google Scholar

Moszyński K., Klimaszewska J., Atlas kultury ludowej w Polsce, z. 3, Kraków 1936.
Google Scholar

Moszyński K., Klimaszewska J., Bytnarówna M., Atlas kultury ludowej w Polsce, z. 2, Kraków 1935.
Google Scholar

Ondrusz J., Obrzędy i zwyczaje, [w:] Płyniesz Olzo… Zarys kultury duchowej ludu cieszyńskiego, red. D. Kadłubiec, Ostrawa 1970.
Google Scholar

Ondrusz J., Pożywienie ludu cieszyńskiego, [w:] Płyniesz Olzo… Zarys kultury materialnej ludu cieszyńskiego, red. D. Kadłubiec, Ostrawa 1972.
Google Scholar

Pieńczak A., Cyfrowe Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego. Możliwości wyszukiwawcze i dalsze perspektywy badawcze, „Lud” 2019, t. 103.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/lud103.2019.11

Pieńczak A., Metoda etnogeograficzna w badaniach atlasowych ośrodka wrocławskiego i cieszyńskiego – kontynuacja i zmiana, „Zeszyty Wiejskie” 2011, t. 16.
Google Scholar

Pieńczak A., Obrzędowość narodzinowa na Górnym Śląsku (izolacja położnicy). Polski atlas etnograficzny i Atlas der deutschen Volkskunde w perspektywie porównawczej, Katowice 2016.
Google Scholar

Pieńczak A., Rola i znaczenie pożywienia w życiu kobiety ciężarnej (na podstawie badań Polskiego Atlasu Etnograficznego), [w:] Historie kuchenne. Rola i znaczenie pożywienia w kulturze, red. R. Stolíčna, A. Drożdż, Cieszyn–Katowice–Brno 2010.
Google Scholar

Pieńczak A., Specyfika materiałów źródłowych Polskiego atlasu etnograficznego, [w:] Etnologiczne i antropologiczne obrazy świata – konteksty i interpretacje. Prace ofiarowane Profesorowi Zygmuntowi Kłodnickiemu w 70. rocznicę urodzin, red. H. Rusek, A. Pieńczak, Cieszyn–Katowice 2011.
Google Scholar

Pieńczak A., Sprawozdanie z realizacji projektu „Polski Atlas Etnograficzny” – opracowanie naukowe, elektroniczny katalog danych, publikacja zasobów w sieci Internet, etap I, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne” 2018, t. 18.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31261/SEIA.2018.18.16

Pieńczak A., The digital platform of the Polish Ethnographic Atlas – from idea to implementation, „Český Lid” 2018, t. 4.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.21104/CL.2018.4.05

Pieńczak A., Zwyczaje i obrzędy weselne, [w:] Rola i znaczenie swata w kojarzeniu małżeństw. Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 8 (2), Cieszyn–Wrocław 2007.
Google Scholar

Pieńczak A., Povetkina P., The Polish Nightmare Being (Zmora) and the Problem with Defining the Category of Supernatural Double-Souled Beings, „Folklore” 2023 [w druku].
Google Scholar

Pilch M., Wisła naszych przodków, Wisła 1979.
Google Scholar

Pokropek M., Metoda etnograficzna, [w:] Metody etnologii, cz. 1, red. E.Z. Szulc, Warszawa 1981.
Google Scholar

Polski Atlas Etnograficzny. Zeszyt próbny, red. J. Gajek, Wrocław 1958.
Google Scholar

Polski Atlas Etnograficzny, t. 6, red. J. Gajek, Warszawa 1981.
Google Scholar

Staszczak Z., Metoda etnogeograficzna, [w:] Słownik etnologiczny – terminy ogólne, red. Z. Staszczak, Warszawa–Poznań 1987.
Google Scholar

Studnicki G., Obrzędowość doroczna i rodzinna na Śląsku Cieszyńskim, Czeski Cieszyn 2011.
Google Scholar

Szalbot M., Photographs from Digital Archives of the Polish Ethnographic Atlas as a source of knowledge about rural children’s toys and games in the years 1954–1971, „Etnografia Polska” 2021, t. 65 (1–2).
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.23858/EP65.2021.2645

Szczepański J., Korzeniami wrosłem w ziemię, Katowice 1984.
Google Scholar

Szymik J., Doroczne zwyczaje i obrzędy na Śląsku Cieszyńskim, wstępem i posł. opatrzyli E. Kosowska i E. Jaworski, wyd. 2 popr. i uzup., Czeski Cieszyn–Wrocław 2012.
Google Scholar

Tomeš J., Obyčeje, [w:] Rodina a obec. Obyčeje. Lidově léčitelstvi, Těšínsko, t. 3, red. J. Tomeš, J. Štika, [b.m.] 2001.
Google Scholar

Zwardoń U., Dąbrowska R., Wiewióra D., Tradycje kulinarne Cieszyna, [Cieszyn] 2004.
Google Scholar

Cyfrowe Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego, https://www.pae.us.edu.pl
Google Scholar

Wielki słownik języka polskiego, https://wsjp.pl/
Google Scholar