The role of the Polish Army in the military settlement action in the years 1945–1948

Witold Jarno

doi:10.18778/1506-6541.29.09

Autor

Witold Jarno University of Lodz, Faculty of Philosophy and History, Department of Polish and World History after 1945 https://orcid.org/0000-0002-5845-6057

DOI:

https://doi.org/10.18778/1506-6541.29.09

Słowa kluczowe:

osadnictwo wojskowe, osadnik wojskowy, Ziemie Odzyskane, historia Polski po II wojnie światowej

Abstrakt

Artykuł omawia zagadnienie osadnictwa wojskowego na tzw. Ziemiach Odzyskanych w latach 1945–1948. W tekście omówiono rolę wojska i instytucji wojskowych w tym procesie, status osadnika wojskowego oraz systemu wzajemnych powiązań instytucji wojskowych i cywilnych zajmujących się osadnictwem wojskowym. W artykule zaprezentowano całokształt wysiłku organizacyjnego związanego z osadnictwem wojskowym, trudności towarzyszące osadnikom, problemy współpracy instytucji wojskowych z administracją cywilną oraz skalę osadnictwa wojskowego na tle ogólnokrajowej akcji osiedleńczej. Osadnictwo wojskowe przebiegało w niezwykle trudnych warunkach (np. ruchy migracyjne i przesiedleńcze ludności polskiej i niemieckiej, czy zniszczenia wojenne), lecz mimo to na tzw. Ziemiach Odzyskanych osiedliło się w latach 1945–1948 około 534 tys. osób mających status osadnika wojskowego (wliczając w to zdemobilizowanych żołnierzy, jak i członków ich rodzin oraz rodziny po poległych żołnierzach). Spośród nich, w powiatach wyznaczonych w czerwcu 1945 r. wyłącznie dla osadnictwa wojskowego osiedliło się 180 tys. osób, podczas gdy zdecydowana większość (354 tys.) zamieszkała poza tymi powiatami. Tym niemniej, osiedlenie 180 tys. osób w powiatach przygranicznych można uznać za duży sukces w procesie ich zagospodarowania, sprzyjający zarazem lepszej ochronie nowej granicy polsko-niemieckiej. Osadnicy wojskowi odegrali ważną rolę w procesie zasiedlania tzw. Ziem Odzyskanych, bowiem stanowili niemal 12% wszystkich osadników. Z uwagi na obszerność zagadnienia dotyczącego szeroko rozumianego osadnictwa polskiego na tych ziemiach w pierwszych latach powojennych – poruszaną w artykule tematykę ograniczono zasadniczo do wybranych zagadnień osadnictwa wojskowego, które omówiono w oparciu o materiały archiwalne oraz dorobek polskiej historiografii związanej z tematem tego typu osadnictwa.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Ministerstwo Administracji Publicznej
Google Scholar

Ministerstwo Ziem Odzyskanych
Google Scholar

Państwowy Urząd Repatriacyjny
Google Scholar

Wojskowe Biuro Badań Historycznych
Google Scholar

Związek Osadników Wojskowych
Google Scholar

Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego
Google Scholar

Biuro Pełnomocnika ds. Osadnictwa Wojskowego
Google Scholar

Gabinet Ministra Obrony Narodowej
Google Scholar

Główny Zarząd Polityczno-Wojskowy
Google Scholar

Dziennik Urzędowy Ministerstwa Ziem Odzyskanych 1948
Google Scholar

Dziennik Ustaw 1945, 1946, 1949
Google Scholar

Banasiak S., Działalność osadnicza Państwowego Urzędu Repatriacyjnego na Ziemiach Odzyskanych w latach 1945–1947, Poznań 1963.
Google Scholar

Chojnecki S., “Udział wojska w akcji osiedleńczej na ziemiach zachodnich i północnych,” [in:] Udział Ludowego Wojska Polskiego w wielkich akcjach społeczno-politycznych w latach 1944–1973, ed. M. Jaworski, Warszawa 1977.
Google Scholar

Chojnecki S., “Wkład Wojska Polskiego w zasiedlanie ziem zachodnich i północnych,” [in:] Z historii tamtych lat. Ludowe Wojsko Polskie w akcjach społeczno-politycznych 1944–1975, Warszawa 1980.
Google Scholar

Dominiczak H., W walce o Polskę Ludową. Udział Wojska Polskiego w przeobrażeniach ustrojowo-społecznych i gospodarczych 1944–1948, Warszawa 1980.
Google Scholar

Dominiczak H., Wróciliśmy na Ziemię Lubuską. Udział Wojska Polskiego w zasiedleniu i zagospodarowaniu Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1948, Warszawa 1974.
Google Scholar

Friszke A., Polska. Losy państwa i narodu 1939–1989, Warszawa 2003.
Google Scholar

Gieszczyński W., Państwowy Urząd Repatriacyjny w osadnictwie na Warmii i Mazurach (1945–1950), Olsztyn 1999.
Google Scholar

Grot L., “Organizowanie osadnictwa wojskowego na ziemiach północnych i zachodnich,” Zeszyty Naukowe WAP 1971, no. 23(69).
Google Scholar

Jankowiak S., Wysiedlenie i emigracja ludności niemieckiej w polityce władz polskich w latach 1945–1970, Warszawa 2005.
Google Scholar

Jaworski M., Działalność Ministerstwa Ziem Odzyskanych w latach 1945–1948, Warszawa 1973.
Google Scholar

Kacprzak P., Organizacja i przebieg wysiedleń ludności niemieckiej z Polski w latach 1945–1949, Sulechów 2008.
Google Scholar

Kersten K., “Osadnictwo wojskowe w 1945 roku. Próba charakterystyki,” Przegląd Historyczny 1964, no. 4(55).
Google Scholar

Magierska A., Ziemie zachodnie i północne w 1945 r. Kształtowanie się podstaw polityki integracyjnej państwa polskiego, Warszawa 1978.
Google Scholar

Mamak K., Osadnictwo wojskowe na Ziemi Lubuskiej, Poznań 1979.
Google Scholar

Matelski D., Niemcy w Polsce w XX wieku, Warszawa–Poznań 1999.
Google Scholar

Materski W., Dyplomacja Polski “lubelskiej” lipiec 1944–marzec 1947, Warszawa 2007.
Google Scholar

Mierzejewski D., Sadowski S., Zarys historii Pomorskiego Okręgu Wojskowego 1919–1994, Bydgoszcz 1994.
Google Scholar

Misztal Z., “Udział Ludowego WP w tworzeniu administracji państwowej i zagospodarowaniu kraju po zakończeniu II wojny światowej,” Wojskowy Przegląd Historyczny 1981, R. XXVI, no. 1.
Google Scholar

Nitschke B., Wysiedlenie ludności niemieckiej z Polski w latach 1945–1949, Zielona Góra 1999.
Google Scholar

Ogrodowczyk A., Nad Odrą i Bałtykiem. Osadnictwo wojskowe na zachodnich i północnych ziemiach Polski po drugiej wojnie światowej, Warszawa 1979.
Google Scholar

Ogrodowczyk A., “Osadnictwo wojskowe,” [in:] Ludowe Wojsko Polskie w walce, służbie i pracy na ziemiach zachodnich i północnych 1945–1950, ed. S. Gać, Poznań 1983.
Google Scholar

Ogrodowczyk A., “Osadnictwo wojskowe na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1948,” Wojskowy Przegląd Historyczny 1971, R. XVI, no. 3.
Google Scholar

Ogrodowczyk A., Pomorze przywrócone. Wkład Wojska Polskiego w przejęcie i zagospodarowanie Pomorza Zachodniego w latach 1945–1947, Warszawa 1974.
Google Scholar

Ogrodowczyk A., “Udział Wojska Polskiego w przejęciu i zagospodarowaniu Ziem Zachodnich 1945–1947,” Przegląd Zachodni 1970, no. 3.
Google Scholar

Ogrodowczyk A., Żołnierze Wojska Polskiego na Śląsku Opolskim i Dolnym 1945–1948, Opole 1978.
Google Scholar

Olejnik L., Polityka narodowościowa Polski w latach 1944–1960, Łódź 2003.
Google Scholar

Osękowski C., “Oficjalne i faktyczne cele osadnictwa wojskowego na pograniczu polsko-niemieckim po drugiej wojnie światowej,” Słupskie Studia Historyczne 1993, no. 3.
Google Scholar

Osękowski C., “Osadnictwo wojskowe na Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1948,” [in:] Polskie tradycje wojskowe Środkowego Nadodrza, ed. A. Toczewski, Zielona Góra 1986.
Google Scholar

Polkowski R., “Rola pełnomocników Rządu Tymczasowego w tworzeniu władzy i administracji państwowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski w 1945 r.,” Zeszyty Naukowe ASW 1987, R. XV, issue 48.
Google Scholar

Pomorski Okręg Wojskowy 1945–1987. Zarys dziejów, ed. A. Karnowski, Bydgoszcz 1989.
Google Scholar

Styś L., Osadnictwo wojskowe na Dolnym Śląsku w latach 1945–1948, Wrocław 1978.
Google Scholar

Sula D., Działalność przesiedleńczo-repatriacyjna Państwowego Urzędu Repatriacyjnego w latach 1944–1951, Lublin 2002.
Google Scholar

Wichrowski H., “Z problematyki osadnictwa wojskowego na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1945–1948,” Zeszyty Naukowe WAP 1981, no. 107.
Google Scholar

Wojdalski Z., “Ludowe Wojsko Polskie w odbudowie kraju w latach 1944–1948,” Wojskowy Przegląd Historyczny 1974, R. XIX, no. 2.
Google Scholar