Sztuka jako sposób odzyskiwania głosu. Romskość w narracji prac Małgorzaty Mirgi-Tas (analiza wystawy Wędrujące obrazy w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie)
DOI:
https://doi.org/10.18778/2300-1690.28.03Słowa kluczowe:
Romowie, narracje, tożsamość kolektywna, aktywizm, sztukaAbstrakt
Narracje obejmują wiele różnych form i można je snuć także za pośrednictwem sztuki. Przedmiotem analizy w artykule są prace Małgorzaty Mirgi-Tas zaprezentowane na wystawie Wędrujące obrazy w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie (od grudnia 2022 do marca 2023 roku). Problem badawczy dotyczy obrazu Romów i romskości konstruowanych w narracji prac artystki.
Romowie doświadczali w przeszłości uprzedmiotowienia, nie uobecnili się w historii powszechnej, a badania o nich były prowadzone przez etnografów i antropologów nieromskich. Również obraz Romów w sztuce malarskiej, zachowanej w zbiorach muzealnych, konstruowano za pośrednictwem „zewnętrznego spojrzenia”. Romowie doświadczali i doświadczają stygmatyzacji i dyskryminacji, które bazują na stereotypowym obrazie tej grupy, powielanym przez sztukę.
Sytuacja jednak się zmienia. Zainicjował swe działanie romski ruch polityczny, pojawili się romscy badacze, romskie instytucje, a na polu sztuki pozycje zajęli romscy artyści. Pozwala to odzyskiwać podmiotowość – mówić swoim głosem, współkształtować własny obraz wśród większości.
Istotne w powyżej zarysowanym kontekście są prace uznanej artystki, Małgorzaty Mirgi-Tas, pierwszej Romki reprezentującej państwo w pawilonie narodowym na Biennale Sztuki w Wenecji (w 2022 roku), która fundamentalnym tematem twórczości czyni (auto)biograficznie doświadczanie romskości.
W trakcie analizy narracji prac artystki, prezentowanych w MCK wyodrębniono następujące wątki: 1) rodziny, solidarności, wspólnoty (uobecniającej się w dwóch formach: romskich społeczności lokalnych i ponadnarodowej wspólnoty Olbrzymek); 2) aktywizmu na rzecz Romów; 3) romskiej przeszłości – odzyskania i upamiętnienia historii oraz romskich bohaterek i bohaterów. Nitki narracji wizualnej budują opowieść o romskości, Romach, wartościach kanonicznych, które traktować można jako składające się na ich zbiorową tożsamość.
Bibliografia
Acqui, F., Cristorori, R.P. (bd.) Museo Schifanoia. Museum Guide. Musei D’Arte Antica del Comune di Ferrara.
Zobacz w Google Scholar
Acton, T. (2016). Od upadku Muru Berlińskiego do pierwszego Pawilonu Romskiego na weneckim Biennale – od świata Ágnes Daróczi do świata Daniela Bakera, Studia Romologica, 9/2016, 19–29.
Zobacz w Google Scholar
Bafia, S. (2022). Małgorzata Mirga-Tas – artystka romskiego pochodzenia – będzie reprezentowała Polskę na 59. Międzynarodowej Wystawie Sztuk w Wenecji. Pobrane z: https://dzieje.pl/kultura-i-sztuka/malgorzata-mirga-tas-artystka-romskiego-pochodzenia-bedzie-reprezentowala-polske
Zobacz w Google Scholar
Barthes, R. (1975). An introduction to the structural analysis of narrative, New Literary History, 6(2), 237–272.
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/468419
Bartosz, A. (2004). Nie bój się Cygana. Na dara Romestar. Sejny: Pogranicze.
Zobacz w Google Scholar
Burzyńska, A. (2004). Kariera narracji. O zwrocie narratywistycznym w humanistyce, Teksty Drugie 2004 1–2, 43–64.
Zobacz w Google Scholar
Bokszański, Z. (2005). Tożsamości zbiorowe. Warszawa: PWN.
Zobacz w Google Scholar
Chase, S. E.(2018). Narrative inquiry. Toward theoretical and methodological maturity. W: N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (red.), The SAGE Handbook of Qualitative Research. Fifth Edition (s. 546–560). London: Sage.
Zobacz w Google Scholar
Chase, S.E. (2011). Narrative Inquiry. Still a Field in the Making. W: N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (red.), The SAGE Handbook of Qualitative Research (s. 421–434). Los Angeles, London, New Delhi, Singapore, Washington DC: Sage.
Zobacz w Google Scholar
Czarniawska, B. (2010). The uses of narratology in social and policy studies, Critical Policy
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1080/19460171003715002
Studies 4(1), 58–76.
Zobacz w Google Scholar
Dębicki, M. (20220. Sąsiad na płótnie malowany. Edukacyjno-informacyjny wymiar wystawy „Ukraina. Wzajemne spojrzenia”, Kultura i Społeczeństwo 66(3), 47–64, DOI: 10.35757/KiS.2022.66.3.3
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2022.66.3.3
Golka, M. (2008). Socjologia sztuki. Warszawa: Diffin.
Zobacz w Google Scholar
Goodsell, T. (2005). Defending narrative: A virtue ethics approach to narrative sociology. Referat zaprezentowany podczas corocznego spotkania the American sociological association w Philadelphia, Stany Zjednoczone.
Zobacz w Google Scholar
Fiałkowska, K., Garapich, M. P., Mirga-Wójtowicz, E. (2018). Krytyczna analiza naukowej
Zobacz w Google Scholar
ciszy, czyli dlaczego Romowie migrują (z naszego pola widzenia), Kultura i Społeczeństwo 2, 39–67.
Zobacz w Google Scholar
Fischer-Nebmaier, W. (2015). Introduction. space, narration, and the everyday. W: W. Fischer – Nebmaier, M. Berg, A. Christou (red.), Narrating the City. Histories, Space, and the Everyday (s. 1–55). New York–Oxford: Berghahn.
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctt130h8nt
Gubrium, J.F., Holstein, J.A. (1998). Narrative practice and the coherence of personal stories,
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1533-8525.1998.tb02354.x
The Sociological Quarterly, 39(1), 163–187.
Zobacz w Google Scholar
Halbwachs, M. (2008). Społeczne ramy pamięci. Warszawa: PWN.
Zobacz w Google Scholar
Jenkins, R. (1996). Social Identity. London: Routledge.
Zobacz w Google Scholar
Elkin, L. (2023). Textiles as a Form of Feminist Dissent, Frieze 241. Pobrano z: https://www.frieze.com/article/lauren-elkin-thread-of-dissent-241
Zobacz w Google Scholar
Junghaus, T. (2013), Romska sztuka współczesna – rewolta podporządkowanych. W: Monika Weychert Waluszko (red.). Romano kher. O romskiej sztuce, estetyce i doświadczeniu (s. 39–45). Warszawa: Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki.
Zobacz w Google Scholar
Junghaus, T. (2014). Roma art: theory and practice, Acta Ethnographica Hungarica, 59 (1), 25–42, DOI: 10.1556/AEthn.59.2014.1.3
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1556/AEthn.59.2014.1.3
Junghaus, T. (2015), Wywiad z Timeą Junghaus. W: S. Kapralski, M. Kołaczek, J. Talewicz-Kwiatkowska (2015), Kierunek: przyszłość, 25 lat wolności a Romowie (s. 166–172). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Zobacz w Google Scholar
Kapralski, S. (2008). Romowie i Holokaust – rola doświadczenia zagłady w budowaniu współczesnej tożsamości romskiej, Studia Romologica 1, 143–172.
Zobacz w Google Scholar
Kapralski, S. (2016). Sztuka-Romowie-Mobilizacja, Studia Romologica 9, 13–18.
Zobacz w Google Scholar
Kapralski, S., Kołaczek, M., Talewicz-Kwiatkowska, J. (2015). Kierunek: przyszłość, 25 lat wolności a Romowie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Zobacz w Google Scholar
Koschany, R. (2013). Semiotyka miasta: od lektury „tekstu” do interpretacji jako praktyki miejskiej, Studia Kulturoznawcze 1(3), 109–124.
Zobacz w Google Scholar
Koschany, R. (2019). Miasto-palimpsest. Semiotyczna interpretacja Czerniowiec, Polonistyka. Innowacje 9, 65–82.
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.14746/pi.2019.9.5
Kulas, P. (2014). Narracja jako przedmiot badań oraz kategoria teoretyczna w naukach społecznych, Kultura i Społeczeństwo 58(4), 111–130.
Zobacz w Google Scholar
Mach, Z. (2008). Tożsamość – pamięć – dziedzictwo. W: P. Czubik, Z. Mach (red.), Tożsamość galicyjska z perspektywy Polski i Ukrainy. Bielsko-Biała: Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej.
Zobacz w Google Scholar
Makaro, J. (2014). Pamięć o sąsiedztwie narodowym. Wokół wystawy „Obok. Polska-Niemcy. 1000 lat historii w sztuce, Przegląd Zachodni 2, 23–38.
Zobacz w Google Scholar
Melchior, M. (1990). Społeczna tożsamość jednostki. Warszawa: PWN.
Zobacz w Google Scholar
Mirga, J. (2009) Słownik Romsko-Polski. Tarnów: Romskie Stowarzyszenie Oświatowe Harangos.
Zobacz w Google Scholar
Mirga-Kruszelnicka, A. (2022a). W pierwszej osobie, czyli sami o sobie, Herito 48, 21–39.
Zobacz w Google Scholar
Mirga-Kruszelnicka, A. (2022b). Stwarzając historię. Twórczość Małgorzaty Mirgi-Tas w perspektywie makro i mikro. W: W. Szymański, N. Żak (red.), Wędrujące obrazy. Małgorzata Mirga-Tas (s. 15–21). Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Zobacz w Google Scholar
Mirga-Kruszelnicka, A.(2022c), Mobilizing Romani Ethnicity Romani Political Activism in Argentina, Colombia, and Spain. Budapest–Vienna–New York: Central European University Press.
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1515/9789633864500
Mirga-Tas, M. (2021). My feminism does not shout, but it tells stories: Małgorzata Mirga-Tas and Edis Galushi in conversation with Joanna Warsza. Pobrane z: https://eriac.org/my-feminism-does-not-shout-but-it-tells-stories-malgorzata-mirga-tas-and-edis-galushi-in-conversation-with-joanna-warsza/
Zobacz w Google Scholar
Mirga-Tas, M., Lipczak A. (2018). Cały świat w małej Czarnej Górze. Pobrane z: https://przekroj.org/sztuka-opowiesci/caly-swiat-w-malej-czarnej-gorze/
Zobacz w Google Scholar
Mirga-Tas, M., Kosiewski, P. (2021), Nie widzę siebie w czerni, Tygodnik Powszechny 39. Pobrane z: https://www.tygodnikpowszechny.pl/nie-widze-siebie-w-czerni-169061
Zobacz w Google Scholar
Mouffe, Ch. (2007). Artistic Activism and Agonistic Spaces, Art&Research. A Journal of Ideas, Contexts and Methods Volume 1 No. 2, 1–5.
Zobacz w Google Scholar
Niedźwiecka-Iwańczak, N. (2024). Tożsamość indywidualna członków grup mniejszościowych w spisach powszechnych ludności. Rozważania teoretyczno-metodologiczne. W: S. Łodziński, K. Dolińska (red.), Mobilizacja etniczności. Mniejszościowe społeczności narodowe i etniczne w spisie powszechnym ludności i mieszkań w Polsce w 2021 roku (42–54). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Zobacz w Google Scholar
Niedźwiecka-Iwańczak, N. (2013). Etniczny aspekt tożsamości Łużyczan. Kraków: NOMOS.
Zobacz w Google Scholar
Pizzolattii, M. (2022). Embodied stories of mental illness treatment of a loved one. Coercion unveiled with body mapping, Rassegna Italiana di Sociologia Fascicolo 4, 905–931, doi: 10.1423/106249
Zobacz w Google Scholar
Porczyński, D., Rozalska, A. (2021). Past Presencing in Local Museums: Remarks on the Use of Art in the Creation of Representations of a Locality, Przegląd Socjologii Jakościowej tom XVII nr 3, 142–162.
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.17.3.08
Rosner, K. (2006). Narracja, tożsamość i czas. Kraków: Nomos.
Zobacz w Google Scholar
Rusca, E. (2020). Przeplatające się wątki. W: b.a. Małgorzata Mirga-Tas (21–34), Warszawa: Galeria Szydłowski.
Zobacz w Google Scholar
Smith, A.D. (2009). Etniczne źródła narodów. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Zobacz w Google Scholar
Somers, M.R. (1994). The narrative constitution of identity: A relational and network approach, Theory and Society 23(5), 605–649.
Zobacz w Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1007/BF00992905
Szczepan A. (2022). Wspaniali ludzie ocalali z Zagłady. Nowohuccy Romowie w holokaustowych archiwach. W: W. Szymański, N. Żak (red.). Wędrujące obrazy. Małgorzata Mirga-Tas (s. 93–101). Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Zobacz w Google Scholar
Szczepański, J. (1971). Odmiany czasu teraźniejszego. Warszawa: Książka i Wiedza.
Zobacz w Google Scholar
Szymański W. (2023). Romowie i sztuka europejska. Historia wizerunku od stereotypu do autoportretu. Pobrane z: https://www.researchgate.net/publication/372554284_Romowie_i_sztuka_europejska_Historia_wizerunku_od_stereotypu_do_autoportretu
Zobacz w Google Scholar
Szymański, W. (2022). Wędrując z Małgorzatą Mirgą-Tas. Sztuka jako dekolonializacja. W: N. Żak, W. Szymański (red.), Wędrujące obrazy. Małgorzata Mirga-Tas (s. 23–40). Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Zobacz w Google Scholar
Stosunek Polaków do innych narodów (2024), Komunikat CBOS, oprac.
Zobacz w Google Scholar
Talewicz, J. (2022). O złym Cyganie i dobrym misiu. Z Joanną Talewicz rozmawia Przemysław Witkowski, Herito 48, 4–19.
Zobacz w Google Scholar
Warsza, J. (2022). Szwy są na wierzchu. O twórczości Małgorzaty Mirgi-Tas. W: J. Warsza, W. Szymański (red.), Przeczarowując świat. Małgorzata Mirga-Tas (s. 85–99), Warszawa-Berlin: Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Archive Books, ERIAC.
Zobacz w Google Scholar
Warsza, J. (2020). Materiał zwany życiem. Sztuka Małgorzaty Mirgi-Tas. W: b.a. Małgorzata Mirga-Tas (s. 5–20), Warszawa: Galeria Szydłowski.
Zobacz w Google Scholar
Warsza J., Szymański, W. (2022). Wstęp. W: J. Warsza, W. Szymański (red.), Przeczarowując świat. Małgorzata Mirga-Tas (s. 13–19), Warszawa-Berlin: Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Archive Books, ERIAC.
Zobacz w Google Scholar
Weychert, M. (2022). Przeczarowując społeczność – popiół i diament. W: W. Szymański, N. Żak (red.), Wędrujące obrazy. Małgorzata Mirga-Tas (s. 81–90). Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Zobacz w Google Scholar
Weychert-Waluszko, M. (2018). Kiedy Johann Trollmann była małą dziewczynką, czyli pierwsze romskie biennale, Studia Romologica 11/2018, 227–248.
Zobacz w Google Scholar
Witkowski, M., Nowicka, E. (2025). Przeobrażenia stereotypów na temat Romów w perspektywie dwóch ostatnich dekad. Referat zaprezentowany podczas XIX Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego w Białymstoku.
Zobacz w Google Scholar
Znaniecki, F. (1990). Współczesne narody. Socjologiczne studium ewolucji narodów. Warszawa: PWN.
Zobacz w Google Scholar
N. Żak, W. Szymański (red.) (2022). Wędrujące obrazy. Małgorzata Mirga-Tas. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Zobacz w Google Scholar
Żak, N., (2022). Miejsce, z którego widać więcej. W: N. Żak, W. Szymański (red.), Wędrujące obrazy. Małgorzata Mirga-Tas (s. 51–63). Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Zobacz w Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
