Starosta lubelski Zbigniew Firlej (zm. 1649) i jego testament z dnia 31 grudnia 1648 roku. Karta z dziejów rodziny Firlejów herbu Lewart od połowy XVI do połowy XVII wieku
DOI:
https://doi.org/10.18778/1644-857X.24.01.10Słowa kluczowe:
Zbigniew Firlej, Firlejowie z Dąbrowicy, szlachta polska, dzieje Rzeczypospolitej w XVII w., genealogia, testament, edycja źródłowaAbstrakt
Bohaterem prezentowanego tu tekstu jest Zbigniew z Dąbrowicy Firlej h. Lewart (1611–1649), syn wojewody sandomierskiego Mikołaja (zm. 1636) i wojewodzianki lubelskiej Reginy Oleśnickiej h. Dębno. W artykule przedstawiono też pokrótce osoby tworzące krąg rodzinny tytułowego bohatera, a więc obu jego dziadków, Mikołaja Firleja (zm. 1600) i Mikołaja Oleśnickiego (zm. 1629), jego rodziców i ich rodzeństwo, jak również rodzeństwo samego Zbigniewa. Omówiono ich sytuację rodzinną, stan posiadania oraz działalność publiczną. Sporo uwagi poświęcono zwłaszcza dziadkowi i ojcu starosty lubelskiego. Najwięcej miejsca zajęło jednak opisanie osiągnięć tytułowego bohatera tego tekstu. Był on bez wątpienia jednym z ostatnich przedstawicieli rodziny Firlejów odgrywających istotną rolę na scenie politycznej Rzeczypospolitej. Zbigniew Firlej był człowiekiem wykształconym. Kilka lat spędził na studiach zagranicznych. W 1633 r. został starostą lubelskim. Od chwili powrotu do kraju w 1636 r. był bardzo aktywnym politycznie. Uczestniczył w obradach sejmiku lubelskiego, wielokrotnie pełnił funkcję posła na sejm, był też deputatem do Trybunału Koronnego. W 1638 r. ożenił się z księżniczką Anną Wiśniowiecką h. Korybut. Wraz z jej ręką otrzymał ogromny posag. Skoligacił się też z czołowymi rodami magnaterii koronnej. W 1648 r., po wybuchu powstania Bohdana Chmielnickiego, stanął na czele pułku jazdy wystawionego na koszt szlachty województwa lubelskiego. Był posłem na konwokację. Uczestniczył w przegranej przez wojsko koronne bitwie pod Piławcami. Po przyjeździe do Warszawy wziął udział w elekcji i oddał swój głos na Jana Kazimierza. Autorowi udało się dokładnie prześledzić zarówno dokonania Zbigniewa Firleja w sferze publicznej, jak też jego sytuację majątkową i poczynania w życiu prywatnym. W artykule znalazło się wiele nowych ustaleń. Dokonano też korekty kilku bałamutnych lub też niedokładnych ustaleń dotyczących najbliższej rodziny starosty lubelskiego. Warto też odnotować, że po śmierci pierwszej żony Zbigniew Firlej ożenił się ponownie z liczącą w chwili ślubu zaledwie 10 lat Katarzyną z Bnina Opalińską, córką marszałka wielkiego koronnego Łukasza. Z pierwszego małżeństwa pozostawił jedynego syna Mikołaja (zm. 1678). W dniu 31 grudnia 1648 r. Zbigniew Firlej sporządził w Warszawie bardzo interesujący testament, który został załączony jako aneks do niniejszego opracowania. Był już wówczas śmiertelnie chory. Zmarł przed 27 stycznia 1649 r.
Pobrania
Bibliografia
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Archiwum Zamoyskich, sygn. 422
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Metryka Koronna [MK] 77, 95, 101, 114, 120, 123, 133, 139, 140, 142, 143, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 178, 180, 184, 185, 186, 189
Google Scholar
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Lustracje, dz. XVIII, 50
Google Scholar
Archiwum Narodowe w Krakowie [ANK], Castrensia Cracoviensia Inscriptiones [CCI], nr 259
Google Scholar
Archiwum Narodowe w Krakowie [ANK], Castrensia Cracovienisa Relationes, nr 686
Google Scholar
Archiwum Państwowe w Lublinie [APL], Lubelskie grodzkie, Relacje [LGR], nr 77
Google Scholar
Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. I (1572–1620), wyd. S. Kutrzeba, Kraków 1932.
Google Scholar
Akta sejmikowe województwa lubelskiego (1633–1668), oprac. H. Gmiterek, Lublin–Radom 2021.
Google Scholar
Guldon Z., Stępkowski L., Trawicka Z., Rejestr poborowy powiatu pilzneńskiego z 1629 roku, „Kieleckie Studia Historyczne” 1977, t. II, s. 209–283.
Google Scholar
Jakuba Michałowskiego, wojskiego lubelskiego, a później kasztelana bieckiego księga pamiętnicza, wyd. A. Z. Helcel, Kraków 1864.
Google Scholar
Księgi nacyi polskiej w Padwie, wyd. S. Windakiewicz, Kraków 1888.
Google Scholar
Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J. N. Bobrowicz, t. IV, Lipsk 1839.
Google Scholar
Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J. N. Bobrowicz, t. VII, Lipsk 1841.
Google Scholar
Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J. N. Bobrowicz, t. IX, Lipsk 1842.
Google Scholar
Polacy na studyach w Ingolsztacie, wyd. P. Czaplewski, Poznań 1914.
Google Scholar
Rejestr poborowy województwa krakowskiego z roku 1629, oprac. W. Domin, J. Kolasa, E. Trzyna, S. Żyga, red. S. Inglot, Wrocław 1956.
Google Scholar
Rejestr poborowy województwa lubelskiego (powiat lubelski i urzędowski z r. 1626, ziemia łukowska z r. 1620), oprac. J. Kolasa, K. Schuster, red. S. Inglot, Wrocław 1957.
Google Scholar
Relacje wojenne z pierwszych lat walk polsko-kozackich powstania Bohdana Chmielnickiego okresu „Ogniem i mieczem” (1648–1651), oprac. M. Nagielski, Warszawa 1999.
Google Scholar
Sobieski J., Diariusz sejmu koronacyjnego w Krakowie w 1633 roku, oprac. W. Kaczorowski, przy współudziale J. Dorobisza i Z. Szczerbika, Opole 2008.
Google Scholar
Volumina legum, wyd. J. Ohryzko, t. III, Petersburg 1859.
Google Scholar
Volumina legum, wyd. J. Ohryzko, t. IV, Petersburg 1859.
Google Scholar
Anusik Z., Dwa ostatnie pokolenia Tęczyńskich herbu Topór. Kilka korekt i uzupełnień dotyczących genealogii rodu, „Przegląd Historyczny” 2020, t. CXI, z. 4, s. 725–743. https://doi.org/10.36693/202004p.725-743
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.36693/202004p.725-743
Anusik Z., Kasztelan krakowski Jerzy ks. Zbaraski (1574–1631). Szkic do portretu antyregalisty, „Przegląd Nauk Historycznych” 2010, R. IX, nr 1, s. 55–138.
Google Scholar
Anusik Z., Kasztelanowa lubelska Krystyna z Uhruska Sienieńska i jej testament z 2 czerwca 1639 r. Nieznana karta z dziejów i genealogii rodziny Uhrowieckich herbu Suchekomnaty w XVI i XVII wieku, „Przegląd Nauk Historycznych” 2021, R. XX, nr 2, s. 169–208. https://doi.org/10.18778/1644-857X.20.02.07
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.20.02.07
Anusik Z., Latyfundia książąt Zbaraskich w XVI i XVII wieku, „Przegląd Nauk Historycznych” 2009, R. VIII, nr 1, s. 17–77.
Google Scholar
Anusik Z., Latyfundium Tęczyńskich w XVII wieku. Dobra i właściciele, „Kwartalnik Historyczny” 2021, R. CXXVIII, z. 3, s. 697–741. https://doi.org/10.12775/KH.2021.128.3.01
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.12775/KH.2021.128.3.01
Anusik Z., O książętach Wiśniowieckich i czasach, w których żyli. Suplement do monografii rodu, „Przegląd Nauk Historycznych” 2009, R. VIII, nr 2, s. 149–245.
Google Scholar
Anusik Z., O książętach Wiśniowieckich raz jeszcze. W związku z wystąpieniem Ilony Czamańskiej, „Przegląd Nauk Historycznych” 2018, R. XVII, nr 1, s. 185–234. https://doi.org/10.18778/1644-857X.17.01.09
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.17.01.09
Anusik Z., Podział dawnego latyfundium kasztelana krakowskiego Spytka Wawrzyńca Jordana (1518–1568) w 1597 roku. Studium z dziejów młodszej gałęzi rodziny Jordanów herbu Trąby, „Przegląd Nauk Historycznych” 2022, R. XXI, nr 2, s. 9–70. https://doi.org/10.18778/1644-857X.21.02.01
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.21.02.01
Anusik Z., Rodzina i majątek Stefana (zm. 1629) i Marcjanny z Daniłowiczów (zm. 1646) Koniecpolskich. Studium z dziejów przecławskiej linii rodu Koniecpolskich herbu Pobóg, „Przegląd Nauk Historycznych” 2023, R. XXII, nr 1, s. 49–78. https://doi.org/10.18778/1644-857X.22.01.03
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.22.01.03
Anusik Z., Struktura własności ziemskiej w powiecie pilzneńskim w roku 1629, „Przegląd Nauk Historycznych” 2011, R. X, nr 2, s. 69–108.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.11.02.02
Anusik Z., Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, „Przegląd Nauk Historycznych” 2012, R. XI, nr 2, s. 25–80. https://doi.org/10.18778/1644-857X.11.02.02
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.11.02.02
Bodniak S., Firlej Jan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. VII, Kraków 1948–1958, s. 1–6.
Google Scholar
Boniecki A., Herbarz polski, t. V, Warszawa 1902.
Google Scholar
Boniecki A., Herbarz polski, t. XI, Warszawa 1907.
Google Scholar
Boniecki A., Herbarz polski, t. XIV, Warszawa 1911.
Google Scholar
Borkowska M., Zakonnice pominięte w tablicach genealogicznych Dworzaczka, „Nasza Przeszłość” 2002, R. XCVII, s. 259–302. https://doi.org/10.52204/np.2002.98.259-302
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2002.98.259-302
Broniarczyk M., Wykształcenie senatorów świeckich w Koronie za Władysława IV, „Kwartalnik Historyczny” 2012, R. CXIX, z. 2, s. 251–303.
Google Scholar
Brzustowicz G. J., Genealogia Tuczyńskich de Wedel: część 1 (XVI – pocz. XVII w.), „Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny” 2006, nr 12, s. 33–54.
Google Scholar
Chachaj M., Wykształcenie Firlejów w XVI i XVII wieku, [w:] I Janowieckie Spotkania Historyczne „Firlejowie”, red. A. Szymanek, Janowiec 1999, s. 23–48.
Google Scholar
Chłapowski K., Przynależność własnościowa osiedli, Aneks I (Dobra królewskie w końcu XVI w.) i Aneks IV (Większa własność szlachecka w 1595 r.), [w:] Atlas historyczny Polski. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, cz. 2 (Komentarz, indeksy), red. H. Rutkowski, Warszawa 2008, s. 83–113.
Google Scholar
Chłapowski K., Starostowie w Małopolsce 1565–1668, [w:] Społeczeństwo staropolskie, t. IV, red. A. Izydorczyk, A. Wyczański, Warszawa 1986, s. 105–178.
Google Scholar
Chorążyczewski W., Sokołowski Jan z Warzymowa, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XL, Warszawa–Kraków 2000–2001, s. 135–136.
Google Scholar
Chronologia sejmów Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1569–1793), red. L. A. Wierzbicki, D. Kupisz, Warszawa 2021.
Google Scholar
Czamańska I., Wiśniowieccy. Monografia rodu, Poznań 2007.
Google Scholar
Czapliński W., Firlej Zbigniew, [w:] Polski słownik biograficzny, t. VII, Kraków 1948–1958, s. 17.
Google Scholar
Czapliński W., Opaliński Łukasz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIV, Wrocław 1979, s. 90–93.
Google Scholar
Dunin-Wąsowiczowa A., Mapa własności ziemskiej, [w:] Atlas historyczny Polski. Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, cz. 2 (Komentarz, indeksy), red. W. Pałucki, Warszawa 1993, s. 99–111.
Google Scholar
Dworzaczek W., Genealogia, t. II (Tablice), Warszawa 1959.
Google Scholar
Dworzaczek W., Gostomski Jan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. VIII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1959–1960, s. 366–367.
Google Scholar
Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektów, Jana Kazimierza r. 1648, Jana III r. 1674, Augusta II r. 1697 i Stanisława Augusta r. 1764, Najjaśniejszych królów polskich, wielkich książąt litewskich, wyd. O. Zaprzaniec z Siemuszowy Pietruski, Lwów 1845.
Google Scholar
Filipczak-Kocur A., Jerzy książę Zbaraski (1574–1631). Szkic biograficzny – korespondencja, Warszawa–Bellierive-sur-Allier 2020.
Google Scholar
Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku, red. K. Lepszy, Wrocław 1953.
Google Scholar
Kersten A., Hieronim Radziejowski. Studium władzy i opozycji, Warszawa 1988.
Google Scholar
Kłaczewski W., Rozdrażewski (Rozrażewski) Jakub Hieronim, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1989–1991, s. 368–370.
Google Scholar
Korytko A., Na których opiera się Rzeczpospolita. Senatorowie koronni za Władysława IV Wazy, Olsztyn 2015.
Google Scholar
Kupisz D., Wojska powiatowe samorządów Małopolski i Rusi Czerwonej w latach 1572–1717, Lublin 2008.
Google Scholar
Kurtyka J., Latyfundium tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV–XVII wiek), Kra-
Google Scholar
ków 1999.
Google Scholar
Lepszy K., Firlej Mikołaj, [w:] Polski słownik biograficzny, t. VII, Kraków 1948–1958, s. 15.
Google Scholar
Lepszy K., Firlej Mikołaj h. Lewart, [w:] Polski słownik biograficzny, t. VII, Kraków 1948–1958, s. 12–15.
Google Scholar
Lepszy K., Firlejowa Agnieszka, [w:] Polski słownik biograficzny, t. VII, Kraków 1948–1958, s. 17–18.
Google Scholar
Libiszowska Z., Koniecpolski Aleksander, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XIII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967–1968, s. 512–513.
Google Scholar
Lipski A., Potocki Stefan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVIII, Wrocław 1984–1985, s. 173–176.
Google Scholar
Lubczyński M., Tarło Piotr Aleksander (Aleksander Piotr), [w:] Polski słownik biograficzny, t. LII, Warszawa–Kraków 2017–2019, s. 311–314.
Google Scholar
Lubczyński M., Tarnowski Michał Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. LII, Warszawa–Kraków 2017–2019, s. 493–496.
Google Scholar
Nagielski M., Sapieha Krzysztof, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXV, Warszawa–Kraków 1994, s. 68–70.
Google Scholar
Pielas J., Oleśniccy herbu Dębno w XVI–XVII wieku. Studium z dziejów zamożnej szlachty doby nowożytnej, Kielce 2007.
Google Scholar
Posłowie ziemscy koronni, oprac. W. Uruszczak, I. Kaniewska, M. Ferenc, J. Byliński, red. I. Kaniewska, Warszawa 2013.
Google Scholar
Seredyka J., Parlamentarzyści drugiej połowy panowania Zygmunta III, Opole 1989.
Google Scholar
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wyd. B. Chle-
Google Scholar
bowski, F. Sulimierski, W. Walewski, t. VII, Warszawa 1886.
Google Scholar
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. IX, red. B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1888.
Google Scholar
Urban W., Ossoliński Krzysztof, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIV, Wrocław 1979, s. 421–423.
Google Scholar
Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski, S. Ciara, Ł. Kądziela, T. Nowakowski, E. Opaliński, G. Rutkowska, T. Zielińska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992.
Google Scholar
Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, W. Stanek przy współudziale Z. Górskiego i R. Kabacińskiego, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1990.
Google Scholar
Urzędnicy Prus Królewskich XV–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1990.
Google Scholar
Urzędnicy województwa krakowskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. S. Cynarski, A. Falniowska-Gradowska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1990.
Google Scholar
Urzędnicy województwa lubelskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. W. Kłaczewski, W. Urban, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1991.
Google Scholar
Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski, A. Falniowska-Gradowska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1993.
Google Scholar
Wimmer J., Wojsko polskie w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1965.
Google Scholar
Witusik A. A., Oleśnicki Mikołaj, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław 1978, s. 771–773.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
