Projekt badawczy ESPON oraz dyrektywa INSPIRE jako narzędzia wspomagania planowania przestrzennego

Abstrakt

Mając na względzie zakres prac badawczych prowadzonych dotychczas w ramach programu ESPON oraz zakres danych przestrzennych gromadzonych w myśl dyrektywy INSPRE, a także współczesne wyzwania stojące przed planowaniem przestrzennym, można zakładać, iż opisane wyżej inicjatywy powinny usprawniać planowanie zagospodarowania przestrzennego w szczególności w odniesieniu do takich dwóch zagadnień jak: 1) zintegrowane planowanie rozwoju jednostek terytorialnych – planowanie zintegrowane oznacza – w największym skrócie – uwzględnianie w procesie planowania rozwoju współzależności między działaniami nakierowanymi na kreowanie wzrostu gospodarczego, zaspakajanie potrzeb społecznych i ochronę środowiska, przy jednoczesnym uwzględnianiu tego, iż zdecydowana większość działań rozwojowych ma kontekst terytorialny – tzn. wpływa na zagospodarowanie przestrzeni lub wymaga określonych form (obiektów) zagospodarowania przestrzennego. Aby planować w sposób zintegrowany, należy więc dysponować wiedzą o skutkach przestrzennych dotychczasowych decyzji rozwojowych (których to informacji dostarczają obie ww. inicjatywy europejskie – w szczególności program ESPON badający konsekwencje dotychczasowych polityk przestrzennych), co pozwala antycypować konsekwencje przyszłych planów rozwoju przestrzennego. 2) planowanie w obszarach funkcjonalnych oraz w obszarach problemowych – tj. w obszarach, których granice nie są zbieżne z podziałem administracyjnym danego terytorium, lecz są zdeterminowane specyfiką procesów rozwojowych na określonym obszarze. Obserwacja procesów rozwoju na poziomie lokalnym i regionalnym, pokazuje, że ustalone podziały administracyjne utrudniają często współpracę terytorialnych jednostek administracyjnych tworzących złożone układy aglomeracyjne (miejskie, przemysłowe), dysponujących wspólnymi zasobami środowiska przyrodniczego (przykładem mogą być rozległe obszary chronione lub obszary rolnicze – tzw. strefy żywicielskie), czy też dotkniętych podobnymi problemami rozwojowymi (np. obszary przekształceń strukturalnych, obszary zagrożone naturalnymi klęskami żywiołowymi itp.). W zarządzaniu obszarami funkcjonalnymi pojawia się konieczność ich delimitacji. Jednym z problemów tworzenia planów zagospodarowania przestrzennego dla obszarów funkcjonalnych jest więc kwestia wyboru kryteriów delimitacji poprzez określenie przestrzennego zasięgu procesów (zjawisk) determinujących funkcje obszaru (np. funkcje metropolitalne). Do tego celu również niezbędne są informacje o procesach przestrzennych, gromadzonych przede wszystkim w geoportalach tworzonych na podstawie dyrektyw INSPIRE.

Skuteczność planowania zintegrowanego jak i możliwość jego zastosowania do obszarów funkcjonalnych – składających się z wielu jednostek administracyjnych – są zdeterminowane dostępem do informacji przestrzennej, gromadzonej w usystematyzowany sposób. Stanowi ona podstawę do budowania prognoz w planach zagospodarowania przestrzennego odnoszących się do regulacji zawartych w planach jak i decyzji podejmowanych na ich podstawie. Prognozowanie w planowaniu stanowi punkt wyjścia do formułowania celów polityki przestrzennej, stąd trafność prognoz, zależna od doboru informacji, w dużej mierze przesądza o słuszności wybranych celów rozwoju przestrzennego.