Symbolika średniowiecznych mieczy z terytorium Łotwy w XI–XIII wieku

Abstrakt

Miecze zajmują ważne miejsce pośród wczesnośredniowiecznych znalezisk na Łotwie. Są one również widoczną częścią kultury materialnej mieszkańców terenów dzisiejszej Łotwy w okresie od IX do XIII w. Użycie pierwszych mieczy jest poświadczone już w późnej epoce brązu, jednak ich znaleziska do czasu epoki najazdów wikingów są niezwykle rzadkie. Największy przyrost znalezisk mieczy na Łotwie notuje się od 2. poł. XI w., kiedy to rozpoczynają się krucjaty przeciw pogańskim mieszkańcom dzisiejszych terenów Łotwy i Estonii. W okresie od końca epoki najazdów wikingów aż do początków XIII w. społeczności Bałtów i Finów zamieszkujące wschodnie wybrzeża Morza Bałtyckiego stworzyły nadzwyczajną kulturę wojowników. Jednym z bardziej znaczących elementów tej kultury były miecze. Spośród nich najbardziej interesującym i zarazem licznym typem mieczy na terenie Łotwy we wczesnym średniowieczu był tzw. miecz kuroński. Broń ta była charakterystyczna dla całego obszaru wschodniobałtyckiego. Typ ten uosabia najbardziej symboliczne aspekty wszystkich mieczy dla rozważanego czasu i regionu. Tej broni jest też poświęcona zasadnicza cześć niniejszego artykułu. Elementy rękojeści mieczy kurońskich były zazwyczaj bardzo bogato zdobione różnego rodzaju motywami. Chociaż przebadane pod kątem występujących napisów głownie tych mieczy wskazują na ich import z terenów zachodnioeuropejskich, to jednak części oprawy były najprawdopodobniej wytwarzane na miejscu. Motywy zdobiące rękojeści mieczy kurońskich można podzielić na dwie grupy: ponadregionalną (międzynarodowy) i lokalną. Elementami zaadoptowanymi z XII-wiecznej sztuki romańskiej były prawdopodobnie motywy roślinne i faliste. Z rodzimym wytwórstwem należy powiązać pojawiający się także na miejscowej biżuterii ornament w postaci koncentrycznych kręgów oraz szewronu. Sztuka zdobnicza na różnych wyrobach późnej epoki żelaza może wskazywać na sakralizację i większe znaczenie zdobionych w ten sposób artefaktów. Miecze oraz elementy garnituru mieczowego rozpowszechnione wzdłuż wschodnich wybrzeży Morza Bałtyckiego były dekorowane zarówno motywem geometrycznym jak i zwierzęcym. Na marginesie warto dodać, że tradycja niszczenia inwentarza grobowego może sugerować, że broń ta stała się pewnym symbolem, odbiciem idei wojownika, manifestacją przynależności do konkretnej części społeczeństwa i grupową tożsamością odzwierciedloną w kulturze materialnej. Rozprzestrzenienie wschodnio-bałtyckich typów mieczy (zwłaszcza typu kurońskiego) w XI–XIII w. może być rozważane jako ponadetniczny dowód istnienia szczególnych grup społecznych w obrębie całego regionu wschodniobałtyckiego.