Przenikanie kultur i idei: dokumenty archeologiczne Palmyry

Abstrakt

Poprzez swoje położenie – w połowie drogi między Morzem Śródziemnym a Eufratem – Palmyra odgrywała rolę pośredniczki między Śródziemnomorzem a królestwem Partów i Sasanidów, między Rzymem a Chinami. Antyczne źródła wielokrotnie wzmiankują drogi handlowe z Zachodu na Wschód. Z Zachodu wieziono niewolników, wyroby z miedzi, szkła, perły, purpurę, ubiory oraz produkty spożywcze, jak wino czy daktyle, ze Wschodu najczęściej mówi się o szlachetnych gatunkach drewna, kosmetykach, jedwabiu i pachnidłach.

Dokumentacja archeologiczna jest bardziej ograniczona, szczególnie dla okresów przedrzymskich. Do dziś brakuje śladów osadnictwa przedrzymskiego wewnątrz murów miejskich.

Prospekcja archeologiczna za pomocą metody magnetycznej pozwoliła ekipie kierowanej przez autora ustalić istnienie miasta hellenistycznego na południe od rzymskiego, między Wadi a oazą. Miasto to liczyło około 20 ha; dzięki pomiarom magnetycznym przenikającym 3 m pod poziom ziemi udało się nakreślić plan miasta z ulicami i placami (rys. 2). Sondaże pozwoliły ustalić i udokumentować handel winem rodyjskim w epoce hellenistycznej.

Ustalono, opierając się na badaniach nad przepływem idei, że plan monumentalnej świątyni Bela, projektu Aleksandrosa, jest kopią planu hellenistycznej świątyni z Magnezji nad Meandrem, dzieła Hermogenesa z około 200 r. p.n.e. (rys. 4), za pewne motywy dekoracyjne są naśladownictwem wzorów greckich z Azji Mniejszej (np. Erot z parasolką na delfinie (rys. 7)).

Podobnie rzecz się miała z badaniami nad architekturą sepulkralną okresu rzymskiego. W niektórych przypadkach analiza motywów pozwala założyć istnienie wzorników z ośrodków bardziej centralnych. Tak było w przypadku sarkofagów (rys. 8, 9). Jeden z motywów to typowo rzymskie taurobolium (rys. 10). Mamy więc do czynienia nie tylko z przepływem towarów, lecz także idei.

Wpływy z Baktrii, Indii i Chin najłatwiej można zaobserwować, studiując ponad 2 tys. fragmentów tkanin odkrytych w Pamyrze. Lokalnie produkowane tkaniny wełniane barwiono fenicką purpurą, wyciągiem z insektów kermes z okolic góry Ararat, indyjskim barwnikiem roślinnym indygo. Sprowadzano kaszmir z Afganistanu i Baktrii, jedwab z Chin. Dekoracja mogła być obca miejscu produkcji, a także miejscu użytkowania, jak np. sceny winobrania i dwugarbne wielbłądy – oba motywy z Baktrii. Dokumenty te świadczą o globalizacji życia w Palmyrze.