Peristyle in Nabatean Sepulchral Architecture

Abstract

Peristilos po grecku oznacza dosłownie „otoczone przez kolumny”. Stał się popularny w okresie hellenistycznym, zwłaszcza w prywatnej architekturze mieszkalnej (np. willa Attalosa, domy z Olbii czy pałac w Pergamonie) i był obowiązkowym elementem każdego rzymskiego domu.

W hellenistycznych pałacach i willach Aleksandii perystyl zajmował ważne miejsce i umieszczony był wewnątrz budynku, natomiast w nabatejskich grobowcach występował na zewnątrz. Perystyl znajdował się w centrum założenia – wokół niego skupiało się szereg innych pomieszczeń, które pełniły funkcje reprezentacyjne, o czym wspomina Vitruwiusz (6.5.1-2). Kolumnowy dziedziniec pełnił rolę nie tylko reprezentacyjną, ceremonialną, ale był jednocześnie wyznacznikiem bogactwa, statusu społecznego oraz ośrodkiem władzy.

Perystyl charakteryzował się sporymi rozmiarami – zajmował niekiedy nawet 1 /3 kompleksu, jak np. w pałacu Pallazo delle Collone. Otaczały go dokoła pomieszczenia, czego przykładem mogą być Pawilon Ptolomeusza II, Thalagames, a także nekropolia Mustaphy Pushy. W pałacach perystyle często były dwukondygnacyjne, podobnie jak w grobowcach nekropolii Mustapha Pushy i Neo Phapos na Cyprze.

Aleksandryjska architektura sepulkralna limitowała prawdziwe budynki mieszkalne zarówno pod względem wystroju archtektonicznego, jak i planu grobowca – np. nekropolia Mustapha Pushy. Podobnie było w przypadku grobowców nabatejskich, które według J. Fedak były odbiciem architektury willowej lub pałacowej Aleksandrii. Do grobowców tzw. pałacowych naśladujących swoją fasadą i planem architekturę pałacową okresu hellenistycznego należy zaliczyć: Grobowiec Umy, Sextiusa Florentinusa, Deir, Pałacowy, Khasnet oraz Koryncki. Wszystkie posiadały rozbudowane architektonicznie fasadę i perystyl. Kolumnowy dziedziniec pojawiał się również w niektórych bardziej rozbudowanych grobowcach typu Hegra, jak np. Grobowiec Renesansowy i Uneiszu czy Rzymskiego Żołnierza. Te między innymi grobowce można zaklasyfikować według E. Netzera do tzw. grobowców kompleksowych. Składały się z grobowca, kolumnowego dziedzińca, tryklinium, ogrodów oraz z cysterny na wodę, o czym mówi inskrypcja z grobowca Turkamanija.

W większości przypadków perystyl znajdował się przed fasadą grobową. Najlepiej zachowany przykład takiego perystylu znajduje się w Grobowcu Urny, natomiast w innych obiektach pozostały tylko ślady po kolumnach sugerujące, że występował. Jego rozmiary były równie duże jak w przypadku pałaców czy grobowców hellenistycznych Aleksandrii.

W Khasnet i Grobowcu Korynckim mamy do czynienia jedynie z iluzją perystylu – wzn. występowaniem przedstawienia kolumnowego dziedzińca w górnej części fasady, nie stwierdzono natomiast istnienia wolno stojącego perystylu przed grobowcem. Podobnie jak malowidła II stylu pompejańskiego był to plastyczne, w miarę możliwości realistyczne przeniesienia na płaszczyznę architektury pałacowej Aleksandrii.

Perystyl występował tylko w grobowcach nabatejskich o rozbudowanej i bogatej architektonicznie fasadzie. Był oznaką bogactwa, statusu społecznego zmarłego. Prawdopodobnie wykorzystywano go do ceremonii religijnych związanych z kultem zmarłego i kultem deifikowanego króla. Niewątpliwie jego pojawienie się w architekturze nabatejskiej kojarzyć należy z wpływem hellenizmu w I w. p.n.e. i I w. n.e. w związku z handlem prowadzonym przez Nabatejczyków z Aleksandrią.