Elementy irańskie w sztuce trackiej pierwszego tysiąclecia przed Chr.

Abstrakt

Tracja i Iran to terytoria dość odległe od siebie, znajdujące się na dwóch kontynentach. W czasie gdy Trakowie na początku I tysiąclecia przed Chr. zamieszkiwali już północną część Półwyspu Bałkańskiego, plemiona irańskie dopiero osiedliły się na peryferiach świata asyrobabilońskiego.

O ile bliskie kontakty w pierwszej połowie I tysiąclecia przed Chr. pomiędzy Tracją a Anatolią, Scytią i Grecją nie podlegają żadnej dyskusji, to o kontaktach z ludami irańskimi sprzed okresu wojen grecko-perskich, z archeologicznego punktu widzenia, niewiele możemy powiedzieć. Na gruncie sztuki trackiej wskazywano jedynie na fakt, że tak zwany styl zoomorficzny, który występował zarówno w sztuce trackiej, jak i scytyjskiej, swe analogie posiadał także w Mezopotamii. Do dnia dzisiejszego literatura fachowa dotycząca kontaktów tracko-irańskich w dziedzinie sztuki nie jest jeszcze zbyt obfita, a poszczególne hipotezy stawiają wiele znaków zapytania. Można jednak i należy się pokusić o wskazanie pewnych elementów w sztuce irańskiej, które odnajdujemy również i w sztuce trackiej, co też stało się przedmiotem niniejszego artykułu.

Dla okresu przedachemenidzkiego szczególnie istotne są odkrycia dokonane w roku 1928 na terenie Iranu w regionie Luristan. Znaleziono tam dużą liczbę brązowych przedmiotów, które datuje się na pierwszą ćwierć I tysiąclecia przed Chr. Nie mniej ważne okazało się też odkrycie niezwykle bogatego skarbu w miejscowości Ziwyé (irański Kurdystan) zawierającego wiele przedmiotów wykonanych ze złota, srebra oraz kości słoniowej. Zarówno brązy z Luristanu, jak też niektóre przedmioty ze skarbu z Ziwyé – jak się okazało – mają swe bliższe lub dalsze paralele w Tracji, co świadczy o istnieniu pewnej, dużej obszarowo, wspólnocie kulturowej, która obejmowała tereny pomiędzy Tracją a Iranem.

Związki tracko-irańskie na gruncie sztuki archeolodzy próbują rozpatrywać analizując wybrane kategorie wytworów, typu: siekiery kultowe, aplikacje zoomorficzne pochodzące z uprzęży końskiej, pektorały, rytony, aplikacje z tarcz z miejscowości Rozovec oraz Panagjuriszte, a także wskazując na pewne niewielkie podobieństwa, których można się doszukiwać w architekturze sepulkralnej.

Reasumując rozważania dotyczące pewnych podobieństw (dokonanych na wybranych przykładach) niektórych wytworów luksusowych, jak też związków w architekturze sepulkralnej Iranu i Tracji, należy jednak na obecnym etapie badań zachować w wysuwaniu wniosków daleko idącą ostrożność.