Life Lessons in Polish Schools: Teachers’ Attitudes Towards Girls and Boys

Aleksandra Gajda

doi:10.18778/2450-4491.14.06

Autor

Aleksandra Gajda The Maria Grzegorzewska University, Warsaw https://orcid.org/0000-0003-2942-2672

DOI:

https://doi.org/10.18778/2450-4491.14.06

Słowa kluczowe:

obserwacja, badanie dzienniczkowe, opinie uczniów, postawy nauczycieli, różnice płciowe

Abstrakt

Celem badania była analiza interakcji nauczycieli z uczniami w celu prześledzenia różnic w przekazywanych komunikatach w zależności od płci ucznia oraz analiza opinii uczniów na temat zachowania nauczycieli. Obserwowano 34 godziny lekcji, czyli 17 godzin matematyki i 17 godzin lekcji języka polskiego. Dodatkowo przeanalizowano opinie 68 uczniów, 34 dziewcząt i 34 chłopców. W badaniu wykorzystano mieszane metody analizy danych (Stromquist 2007), łącząc podejście jakościowe oparte na elementach teorii ugruntowanej (Glaser, Strauss 2017) oraz ilościowe porównania częstotliwości zachowań nauczyciela z wykorzystaniem testów χ2. Wyniki wskazują na różny charakter interakcji nauczycieli z dziewczętami i chłopcami; liczba interakcji i ich jakość są korzystniejsze w przypadku chłopców. Dziewczęta są częściej pomijane, a ich osiągnięcia i wkład są rzadziej dostrzegane. Ponadto uczniowie są świadomi różnic w sposobie traktowania przez nauczyciela, podkreślając m.in. znaczenie równego traktowania wszystkich uczniów.

Biogram autora

Aleksandra Gajda - The Maria Grzegorzewska University, Warsaw

Aleksandra Gajda – doktor, adiunkt w Zakładzie Psychopedagogiki Kreatywności Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie. Zainteresowania badawcze: związki kreatywności z osiągnięciami szkolnymi dziewcząt i chłopców, uwarunkowania rozwoju kreatywności w procesie edukacji oraz posługiwanie się stereotypami w środowisku edukacyjnym i znaczenie kreatywności w niwelowaniu tego zjawiska.

Bibliografia

Abramowicz M. (ed.) (2011) Wielka nieobecna – o edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce. Raport z badań, Warszawa, Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej.
Google Scholar

Acker S. (1988) Teachers, gender and resistance, “British Journal of Sociology of Education”, vol. 9, no. 3, pp. 307–322, https://doi.org/10.1080/0142569880090304
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/0142569880090304

An D., Kim S. (2007) Relating Hofstede’s Masculinity Dimension To Gender Role Portrayals In Advertising, „International Marketing Review”, vol. 24, no. 2, pp. 81–207, https://doi.org/10.1108/02651330710741811
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1108/02651330710741811

Bauer K. S. (2000) Promoting gender equity in schools, „Contemporary Education”, vol. 71, no. 2, p. 22, https://doi.org/10.1006/jesp.1998.1371
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1006/jesp.1998.1371

Beilock S. L., Gunderson E. A., Ramirez G., Levine S. C. (2010) Female teachers’ math anxiety affects girls’ math achievement, “Proceedings of the National Academy of Sciences”, no. 107(5), pp. 1860–1863, https://doi.org/10.1073/pnas.0910967107
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1073/pnas.0910967107

Bem S. L. (1993) The Lenses Of Gender: Transforming The Debate On Sexual Inequality, New Haven, CT, Yale University Press.
Google Scholar

Berekashvili N. (2012) The role of gender-biased perceptions in teacher-student interaction. “Psychology of Language and Communication”, vol. 16, no. 1, pp. 39–51, https://doi.org/10.2478/v10057-012-0004-x
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/v10057-012-0004-x

Bernstein B. (2003) Class, codes and control: Towards a theory of educational transmission, vol. 3, Hove, Psychology Press.
Google Scholar

Blusz K. (1993) Czy światem naprawdę rządzą mizogini? Feministyczne obrazy szkoły in: B. Śliwerski (ed.), Kontestacje pedagogiczne, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, pp. 10–12.
Google Scholar

Bourdieu P., Passeron J. C. (1990) Reproduction in Education, Society and Culture, London, Sage Publications.
Google Scholar

Brophy J. (1985) Interactions of Male and Female Students with Male and Female Teachers in: Gender influences in classroom interaction, L. C. Wilkinson, C. B. Marrett (eds.), Orlando, FL, Academic Press, pp. 115–142, https://doi.org/10.1016/B978-0-12-752075-9.50011-8
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/B978-0-12-752075-9.50011-8

Burton L. (1996) A Socially Just Pedagogy for the Teaching of Mathematics in: Equity in the Classroom: Towards Effective Pedagogy for Girls and Boys, P. F. murphy, C. V. Gipps (eds.), London, Falmer Press, pp. 136–145.
Google Scholar

Carrington B., Francis B., Hutchings M., Skelton C., Read B., Hall I. (2007) Does the gender of the teacher really matter? Seven‐to eight‐year‐olds’ accounts of their interactions with their teachers, “Educational Studies”, vol. 33, no. 4, pp. 397–413, https://doi.org/10.1080/03055690701423580
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/03055690701423580

Chmura-Rutkowska I., Ostrouch J. (2007) Mężczyźni na przełęczy życia. Studium socjopedagogiczne, Kraków, Oficyna Wydawnicza.
Google Scholar

Chmura-Rutkowska I. (2012) Przemoc rówieśnicza w gimnazjum a płeć. Kontekst społeczno-kulturowy, „Forum Oświatowe”, vol. 24, no. 1(46), pp. 41–73.
Google Scholar

Chmura-Rutkowska I., Duda M., Mazurek M., Sołtysiak-Łuczak A. (eds.) (2016) Gender w podręcznikach. Projekt badawczy. Raport, Warszawa, Fundacja Feminoteka.
Google Scholar

Chomczyńska-Miliszkiewicz M. (2000) Ukryte przekazy w podręcznikach edukacji psychoseksualnej, „Forum Oświatowe”, vol. 12, no. 2(23), pp. 161–178.
Google Scholar

Delamont S. (1980) The Sociology of Women: An Introduction, London, Allen & Unwin.
Google Scholar

Dzierzgowska A., Rutkowska J. (2008) Ślepa na płeć. Edukacja równościowa po polsku. Raport krytyczny, Warszawa, Fundacja Feminoteka.
Google Scholar

European Institute for Gender Equality (2020) Gender Equality Index 2020: Poland, https://eige.europa.eu/gender-equality-index/2020/PL
Google Scholar

Fennema E., Peterson P. L., Carpenter T. P., Lubinski C. A. (1990) Teachers’ attributions and beliefs about girls, boys, and mathematics, “Educational studies in Mathematics”, vol. 21 no. 1, pp. 55–69, https://doi.org/10.1007/BF00311015
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/BF00311015

Firkowska-Mankiewicz, A. (1995) Czy tak samo wychowujemy chłopców i dziewczynki? in: Co to znaczy być kobietą w Polsce?, A. Titkow, H. Domański (eds.), Warszawa, Wydawnictwo IFiS PAN: 41–64.
Google Scholar

Gansen H. M. (2019) Push-Ups Versus Clean-Up: Preschool Teachers’ Gendered Beliefs, Expectations for Behavior, and Disciplinary Practices, „Sex Roles”, vol. 80, no. 7–8, pp. 393–408, https://doi.org/10.1007/s11199-018-0944-2
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s11199-018-0944-2

Gatto J. T. (2002) Dumbing Us Down: The Hidden Curriculum of Compulsory Schooling, Gabriola Island, New Society Publishers.
Google Scholar

Gawlicz K., Rudnicki P., Starnawski M. (2015) Dyskryminacja w szkole – obecność nieusprawiedliwiona. O budowaniu edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce. Raport z badań, Warszawa, Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej.
Google Scholar

Giroux H. A., Penna A. N. (1979) Social Education in the Classroom: The Dynamics of the Hidden Curriculum, “Theory & Research in Social Education”, vol. 7, no. 1, pp. 21–42, https://doi.org/10.1080/00933104.1979.10506048
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/00933104.1979.10506048

Glaser B. G., Strauss A. L. (2017) Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research, Abingdon, Oxon – New York, NY, Routledge, https://doi.org/10.4324/9780203793206
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203793206

Górnikowska-Zwolak E. (2004) Nauczycielskie koncepcje ról społecznych kobiety i mężczyzny – czynnik wzmacniający czy osłabiający szanse rozwojowe dziewcząt i chłopców? in: Płeć i rodzaj w edukacji, M. Chomczyńska-Rubacha (ed.), Łódź, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi: 87–88.
Google Scholar

Grzechnik S. (2015) Sprawstwo praktyk komunikacyjnych a kształtowanie się męskiego habitusu w klasie szkolnej. Krytyczna analiza dyskursu, “InterAlia: Pismo poświęcone studiom queer”, no. 10, pp. 33–56, https://doi.org/10.51897/interalia/MCBQ6988.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.51897/interalia/MCBQ6988

Harrop A., Swinson J. (2011) Comparison of teacher talk directed to boys and girls and its relationship to their behaviour in secondary and primary schools, “Educational Studies”, vol. 37, no.1, pp. 115–125, https://doi.org/10.1080/03055691003729260
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/03055691003729260

Jackson D., Salisbury J. (1996) Why Should Secondary Schools Take Working with Boys Seriously?, “Gender and Education”, vol. 8, no. 1, pp. 103–115, https://doi.org/10.1080/713668477
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/713668477

Jankowska M. (2009) Świat ucznia – świat uczennicy. Socjalizacja szkolna a utrwalanie społecznych ról płciowych, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica”, nr 34, s. 13–34.
Google Scholar

Jas K. (2009) Nauczyciele szkół ponadgimnazjalnych wobec stereotypów płci w: Społeczne uwarunkowania edukacji międzykulturowej. T. 2, Problemy praktyki oświatowej, T. Lewowicki, A. Szczurek-Boruta, B. Grabowska (red.), Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 193–201.
Google Scholar

Jonczy-Adamska M. (2015) Dyskryminacja i edukacja antydyskryminacyjna w społecznościach szkolnych na podstawie wywiadów indywidualnych z nauczycielkami i nauczycielami z dużych miast in: Dyskryminacja w szkole – obecność nieusprawiedliwiona. O budowaniu edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce. Raport z badań, K. Gawlicz, P. Rudnicki, M. Starnawski (red.), Warszawa: Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej, s. 195–253.
Google Scholar

Kalinowska E. (1995) Wizerunki dziewczynek i chłopców, kobiet i mężczyzn, w podręcznikach szkolnych, „Kwartalnik Pedagogiczny”, t. 40, nr 1–2, s. 219–253.
Google Scholar

Kaplan P. S. (1990) Educational Psychology for Tomorrow’s Teacher, Eagan, MN, Cengage Learning.
Google Scholar

Kelly A. (1988) Gender differences in teacher – pupil interactions: a meta-analytic review, “Research in Education”, vol. 39, no. 1, pp. 1–24, https://doi.org/10.1177/003452378803900101
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/003452378803900101

Knapp L. G, Kelly-Reid J. E., Whitmore R. W. (2006) Postsecondary Institutions In The United States: Fall 2006 and Degrees and Other Awards Conferred: 2005-06, Washington, D.C., WA, National Center for Education Statistics.
Google Scholar

Knapp L. G., Kelly J. E., Whitmore R. W., Wu S., Gallego L. M., Grau E., Broyles S. G. (2001) Postsecondary Institutions in the United States: Fall 2000 and Degrees and Other Awards Conferred: 1999-2000, Washington, DC, WA, National Center for Education Statistics, https://doi.org/10.1037/e492182006-009
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/e492182006-009

Kohlberg L. (1970) The moral atmosphere of the school in: The unstudied curriculum: Its impact on children, N. Overly (ed.), Washington, D. C., WA, Association for Supervision and Curriculum Development, NEA, pp. 104–127.
Google Scholar

Kollmayer M., Schober B., Spiel C. (2018) Gender stereotypes in education: Development, consequences, and interventions, “European Journal of Developmental Psychology”, vol. 15, no. 4, https://doi.org/10.1080/17405629.2016.1193483
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/17405629.2016.1193483

Konarzewski K. (2004) Egzaminy zewnętrzne – czy mają płeć? w: Płeć i rodzaj w edukacji, M. Chomczyńska-Rubacha (red.), Łódź, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, s. 63–71.
Google Scholar

Konarzewski K. (1991) Problemy i schematy: pierwszy rok nauki szkolnej dziecka, Poznań, Akademos.
Google Scholar

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (1997) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483.
Google Scholar

Kopciewicz L. (2004) Schematy rodzaju (gender) w pracy pedagogicznej nauczycielek edukacji wczesnoszkolnej w: Płeć i rodzaj w edukacji, M. Chomczyńska-Rubacha (red.), Łódź, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, s. 75–84.
Google Scholar

Kopciewicz L. (2007) Rodzaj i edukacja. Studium fenomenograficzne z zastosowaniem teorii społecznej Pierre’a Bourdieu, Wrocław, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP we Wrocławiu.
Google Scholar

Kopciewicz L. (2008a) Grzeczne dziewczynki, niegrzeczni chłopcy – wytwarzanie różnic rodzajowych w dydaktyczno-wychowawczej pracy szkoły w: Wychowanie. Pojęcia – procesy – konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, M. Dudzikowa i M. Czerepaniak-Walczak (eds.), Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, s. 349–392.
Google Scholar

Kopciewicz L. (2008b) Szkoła i dramat płci. Teoria społeczna Pierre’a Bourdieu w badaniach rodzajowego kapitału i habitusu w: Teatr płci. Eseje z socjologii gender, M. Bieńkowska-Ptasznik, J. Kochanowski (red.), Łódź, Wydawnictwo „Wschód – Zachód” w Łodzi, s. 127–149.
Google Scholar

Lee A. (1996) Gender, literacy, curriculum: Rewriting school geography, Taylor & Francis, https://doi.org/10.4324/9781315041186
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781315041186

Margolis E. (ed.) (2001) The Hidden Curriculum in Higher Education, New York, NY – London, Routledge, https://doi.org/10.4324/9780203901854
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203901854

Meighan R., Harber C. (2007) A Sociology of Educating, London, Bloomsbury Publishing.
Google Scholar

Morciniec J. (1995) Skąd się biorą zadowolone niewolnice albo czego uczy elementarz?, „Pełnym Głosem”, nr 3, s. 9–19.
Google Scholar

Muszyńska E. (2004) Warunki edukacji szkolnej dziewcząt i chłopców: różnice, ich przyczyny i skutki w: Płeć i rodzaj w edukacji, Łódź, M. Chomczyńska-Rubacha (red.), Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, s. 44–52.
Google Scholar

Myhill D, Jones S. (2006) ‘She doesn’t shout at no girls’: pupils’ perceptions of gender equity in the classroom, “Cambridge Journal of Education”, vol. 36, no. 1, pp. 99–113, https://doi.org/10.1080/03057640500491054
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/03057640500491054

Myles B. S., Simpson R. L. (2001) Understanding The Hidden Curriculum: An Essential Social Skill for Children and Youth with Asperger Syndrome, “Intervention in school and clinic”, vol. 36, no. 5, pp. 279–286, https://doi.org/10.1177/105345120103600504
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/105345120103600504

Neuman W. L., Robson K. (2014) Basics of Social Research, Toronto, Pearson Canada.
Google Scholar

Pickering J. (1997) Raising Boys’ Achievement, London, A&C Black.
Google Scholar

Retelsdorf J., Schwartz K., Asbrock F. (2015) “Michael can’t read!” – Teachers’ Gender Stereotypes and Boys’ Reading Self-Concept, “Journal of Educational Psychology”, vol. 107, no. 1, pp. 186–194, https://doi.org/10.1037/a0037107
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/a0037107

Riegle-Crumb C., Humphries M. (2012) Exploring Bias in Math Teachers’ Perceptions of Students’ Ability by Gender and Race/Ethnicity, “Gender & Society”, vol. 26, no. 2, pp. 290–322, https://doi.org/10.1177/0891243211434614
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0891243211434614

Rosenthal R. (1991) O społecznej psychologii samospełniającego się̨ proroctwa. Dalsze dane potwierdzające istnienie efektów Pigmaliona i mechanizmów pośredniczących w ich występowaniu, tłum. R. Stachowski w: Społeczny kontekst badań psychologicznych i pedagogicznych. Wybór tekstów, J. Brzeziński, J. Siuta (red.), Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 341–387.
Google Scholar

Sadker D. (2000) Gender Equity: Still Knocking at the Classroom Door, “Equity & Excellance in Education”, vol. 33, no. 1, pp. 80–83, https://doi.org/10.1080/1066568000330112
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/1066568000330112

Schneider D. J. (2004) The Psychology of Stereotyping, New York, NY, The Guilford Press.
Google Scholar

Serbin L. A., O’Leary K. D., Kent R. N., Tonick I. J. (1973) A Comparison of Teacher Response to the Preacademic and Problem Behavior Of Boys And Girls, “Child development”, vol. 44, no. 4, pp. 796-804, https://doi.org/10.2307/1127726
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/1127726

Solnit R. (2014) Men Explain Things To Me, Chicago, Haymarket Books.
Google Scholar

Stromquist N. P. (2007) The Gender Socialization Process in Schools: A Cross-National Comparison, Paper commissioned for the EFA Global Monitoring Report 2008.
Google Scholar

Swinson J., Harrop A. (2009) Teacher talk directed to boys and girls and its relationship to their behaviour, “Educational Studies”, vol. 35, no. 5, pp. 515–524, https://doi.org/10.1080/03055690902883913
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/03055690902883913

Szczepanik R. (2004) Nauczyciele wobec zachowań szkolnych uczniów i uczennic starszych klas szkoły podstawowej w: Płeć i rodzaj w edukacji, M. Chomczyńska-Rubacha (red.), Łódź, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, s. 93–107.
Google Scholar

Tiedemann J. (2002) Teachers’ Gender Stereotypes as Determinants of Teacher Perceptions in Elementary School Mathematics, „Educational Studies in Mathematics”, vol. 50, no. 1, pp. 49–62, https://doi.org/10.1023/A:1020518104346
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1023/A:1020518104346

Turska D., Oszwa U. (2018) Stereotyp płci w uczeniu się matematyki – percepcja nauczyciela, „Kwartalnik Pedagogiczny”, t. 63, nr 3(249), s. 57–73, https://doi.org/10.5604/01.3001.0012.7429
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0012.7429

United Nations (2006) Convention on the Rights of Persons with Disabilities, https://www.ohchr.org/en/hrbodies/crpd/pages/conventionrightspersonswithdisabilities.aspx
Google Scholar

Younger M., Warrington M., Williams J. (1999) The Gender Gap and Classroom Interactions: Reality and Rhetoric?, “British journal of Sociology of Education”, vol. 20, no. 3, pp. 325–341, https://doi.org/10.1080/01425699995290
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/01425699995290

Zajączkowska M. J. (2008) Perspektywa równości płci w edukacji i wychowaniu w: Edukacja jutra: XIV Tatrzańskie Seminarium Naukowe = Education of tommorow [i. e. tomorrow] = Bildung von Morgen. T1, K. Denek, T. Koszczyc, W. Wiesner (red.), Wrocław, Wydawnictwo Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, s. 4–5.
Google Scholar