Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne

Dyskursywnie o dziecku i dzieciństwie – wprowadzenie w problematykę

Monika Wiśniewska-Kin, Jolanta Bonar — Sat, 21 Oct 2023 00:00:00 +0200

We wprowadzeniu omawiamy kluczowe kategorie profilujące problematykę numeru tematycznego poświęconego refleksji nad zagadnieniem dzieciństwa jako obszaru inspirujących i opresywnych dyskursów kulturowych. Inicjujemy pytania o źródła stagnacji i środki zaradcze niezbędne do uruchomienia namysłu nad dyskursywnie pojmowanymi wypowiedziami dzieci.

Metaforyczne obrazowanie wizualne z perspektywy dzieci

Monika Wiśniewska-Kin — Sat, 21 Oct 2023 00:00:00 +0200

W artykule przedstawione zostaną wyniki badań projektu edukacyjnego poświęconego metaforom wizualnym w zainicjowanym dyskursie dziecięcym. Celem badania było rozpoznanie dziecięcych umiejętności metaforyzacyjnych w zakresie rozpoznawania podobieństw i dostrzegania różnic pomiędzy domeną docelową a domeną źródłową metafory wizualnej w artystycznej książce obrazkowej Iwony Chmielewskiej Dwoje ludzi, poświęconej problematyce wspólnoty. W zaprojektowanych dydaktycznych działaniach interwencyjnych materiał badawczy pochodził z obserwacji uczestniczącej, wywiadów fokusowych oraz analizy wytworów dziecięcych (wizualizacje graficzne). Badania zostały zrealizowane w grupie trzecioklasistów w wybranych szkołach podstawowych, w środowisku wielkomiejskim. Wyniki badań pokazują dziecięce preferencje w zakresie tłumaczenia jednej dziedziny metafory przez drugą oraz strategie konstruowania wiedzy dzieci o życiu we wspólnocie. Ponadto wskazują na potrzebę rozszerzenia środowiska edukacyjnego w polskiej kulturze edukacji.

Aktualne wyzwania dla edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej

Angela Enders, Rudolf Hitzler, Christian Gößinger — Sat, 21 Oct 2023 00:00:00 +0200

Wyzwania stojące przed edukacją przedszkolną i wczesnoszkolną w wielu obszarach nie występują samodzielnie, ani nie ograniczają się do indywidualnych stanów, ale często przedstawiane są jako złożone sytuacje problemowe występujące na wielu obszarach naraz. W artykule omówiono sposoby radzenia sobie z niejednorodną grupą uczniów w szkołach podstawowych, w sytuacji zaostrzonej w ostatnich latach za sprawą imigracji. Przedstawione w tekście rozważania skupiają się na indywidualnym, instruktażowym i organizacyjnym podejściu do tego, aby procesy edukacyjne były jak najbardziej owocne dla wszystkich dzieci.

Identyfikacja potencjału twórczego dziecka: test, obserwacja czy dialog? Główne wątki dyskursu

Krzysztof J. Szmidt — Sat, 21 Oct 2023 00:00:00 +0200

Tematem artykułu jest diagnoza twórczości dzieci w jej dwóch odmianach: diagnozie potencjału twórczego i diagnozie efektywności, opartych na ogół na pomiarze psychometrycznym. Autor charakteryzuje krótko oba typy tych diagnoz, a następnie przechodzi do krytyki ich wad i ograniczeń, które ciągle stanowią przedmiot sporu ich zwolenników i stały element dyskursu naukowego. Proponuje załagodzenie tych sporów poprzez rozwijanie modelu diagnozy zintegrowanej, łączącej w sobie badanie wszystkich aspektów twórczości: wytworów, osób procesu tworzenia i środowiska twórczego, z wykorzystaniem dialogu i narracji dziecięcej. Oddanie głosu tworzącemu dziecku i systematyczne gromadzenie oraz analiza jego różnorodnych dokonań w postaci portfolio jest istotą tego modelu diagnozy, która ma spełnić ważną funkcję prognostyczno-rozwojową.

Posthumanistyczna pedagogia wspólnych światów dzieci i zwierząt – od niezależności do relacyjności

Małgorzata Kowalik-Olubińska — Sat, 21 Oct 2023 00:00:00 +0200

Zamierzeniem autorki jest przedstawienie koncepcji pedagogii wspólnych światów dzieci i zwierząt, osadzonej w ramie założeń posthumanizmu. W jego świetle dziecko jawi się jako istota ściśle związana z pozaludzkimi bytami, jednostkami i siłami, egzystująca we wspólnych światach życia. Zamieszkujące te światy dzieci i zwierzęta nie są odseparowanymi od siebie bytami, lecz istotami relacyjnymi, sprawczymi, wzajemnie na siebie wpływającymi. Pedagogia wspólnych światów dzieci i zwierząt jest rozumiana jako praktyka edukacyjna, która umożliwia dzieciom utrzymywanie niehierarchicznych relacji ze zwierzętami podczas spotkań międzygatunkowych. Oferuje ona dzieciom niekonwencjonalny sposób poznawania i działania, pozwala im bowiem nie tyle na uczenie się „o” świecie, co raczej na uczenie się razem „ze” światem. Przebywanie w heterogenicznych wspólnych światach i nawiązywanie z nim pogłębionych relacji wiąże się przy tym z koniecznością zadbania o dobro wspólne. Może to zapewnić pomyślną egzystencję ludziom i bytom pozaludzkim teraz i w przyszłości.

Piosenki dziecięce o szkole i przedszkolu jako narzędzia konstruowania „dzieci organizacji”

Małgorzata Pilecka — Sat, 21 Oct 2023 00:00:00 +0200

W artykule zaprezentowano wyniki badań nad obrazem edukacji instytucjonalnej obecnym we współczesnych polskich piosenkach dziecięcych. Utwory te zostały poddane analizie jakościowej w celu ujawnienia elementów konstytuujących zawarty w nich wizerunek przedszkola i szkoły podstawowej. Badania ujawniły tendencję do ukazywania tych placówek edukacyjnych jako miejsc ukierunkowanych na kształtowanie tzw. „dzieci organizacji” – w pełni podporządkowanych instytucji (Moss Kanter 1972). W badanych piosenkach wyraźnie obecny jest dyskurs dziecka – „istoty przedludzkiej” (Męczkowska-Christiansen 2010), które wymaga ścisłej kontroli i nieustannej interwencji ze strony kompetentnych dorosłych. Wśród narzędzi dyscyplinujących wychowanków autorzy piosenek wymieniają m.in.: przedszkolną rutynę, sztywne zasady panujące w instytucjach, proces oceniania, a zwłaszcza stopnie szkolne, i inne atrybuty władzy nauczycielskiej (np. dziennik zajęć lekcyjnych, dzwonek). Analiza i interpretacja piosenek doprowadziły autorkę do wniosku, iż nie tylko odzwierciedlają one rozpowszechniony w Polsce tradycyjny model edukacyjny, ale także utrwalają go w językowym obrazie świata.

Codzienność edukacyjna uczniów w młodszym wieku szkolnym w czasie pandemii koronawirusa SARS-CoV-2

Jolanta Bonar — Sat, 21 Oct 2023 00:00:00 +0200

Celem artykułu jest rekonstrukcja codzienności edukacyjnej w dobie pandemii koronawirusa SARS-CoV-2 doświadczanej i wyrażanej subiektywnie przez uczniów edukacji wczesnoszkolnej. Pokazanie optyki dziecka jest zgodne z nowoczesnymi badaniami dzieciństwa, w których preferuje się poznawanie i rozumienie sytuacji dzieci przy ich aktywnym współudziale oraz w oparciu o ich narrację (Jarosz 2018). Materiał badawczy zebrano w toku badań lokowanych w paradygmacie konstruktywistycznym, przyjmującym, że rzeczywistości społeczne są wciąż na nowo (re)konstruowane, a jedyną drogą ich rozpoznania jest odwołanie się do subiektywnych opinii, doświadczeń, przekonań. Wykorzystano wywiad fokusowy, prowadzony w klasach trzecich wybranych szkół w Polsce, pozwalający na artykulację własnych opinii oraz dotarcie do różnorodnych stanów emocjonalnych kryjących się za werbalizowanymi przekonaniami.

Doświadczanie uczestnictwa w cyfrowej wspólnocie jako treść dziecięcej codzienności. Doniesienie z badań

Joanna Dziekońska — Sat, 21 Oct 2023 00:00:00 +0200

W artykule opisane zostały badania, których celem było poznanie znaczeń, jakie dzieci nadają swojemu codziennemu uczestnictwu w cyfrowej wspólnocie. Zanurzenie dzieci w świecie online wywołuje bowiem od kilku dekad różne opinie osób dorosłych – od tych bardzo entuzjastycznych, aż po dalece alarmistyczne. Istotne jest natomiast – jak się wydaje – wsłuchiwanie w głos samych dzieci. Stwarza to szansę na wzniesienie się ponad poziom oceniania wpływów oddziaływania mediów na dzieci. Ponadto przybliża do poznawania tych przestrzeni, które kryją repertuar barwnych doświadczeń związanych z byciem dzieci w świecie online. Wykorzystano w tym celu wywiady fokusowe, w których wzięły udział dzieci w wieku 8–10 lat. Uzyskano obszerny materiał badawczy, który przeanalizowano zgodnie z sześcioetapową ramą analityczną według Virginii Braun i Victorii Clarke. Wśród najważniejszych wniosków można wskazać, iż aktywność internetowa wypełnia dziś w znacznym stopniu codzienność dzieci, a ich bycie online przeplata się naturalnie z byciem offline. Dzieci postrzegają internet jako źródło wielu możliwości i deklarują, że czują się w nim bezpieczne, ponieważ są świadomi zasad, jakimi trzeba się w nim kierować. Internet stwarza im przestrzeń do bycia razem i inicjowania wspólnie wielu aktywności. Dzieci doceniają wartość bezpośrednich kontaktów, które w ich odczuciu znacznie różnią się od tych zapośredniczonych przez technologie.

Słowa mają moc – przykład działania wspierającego poczucie własnej wartości dzieci

Magdalena Bartoszewicz — Sat, 21 Oct 2023 00:00:00 +0200

W artykule opisano zagadnienie psychologii pozytywnej oraz jej zastosowania w edukacji, a także pojęcia takie jak dobrostan i jakość życia. Zwrócono uwagę na poczucie własnej wartości oraz rolę dorosłych w budowaniu poczucia wartości u dzieci. Opisano organizację badań oraz zaprezentowano działania wspierające poczucie własnej wartości stosowane w jednej z białostockich placówek.

Dziecko w kulturze edukacji alternatywnej na przykładzie Planu Daltońskiego

Renata Michalak, Marta Kwella — Sat, 21 Oct 2023 00:00:00 +0200

Celem artykułu jest ukazanie spójnej narracji prekursorów klasycznych koncepcji edukacji alternatywnej dotyczącej dziecka i jego pozycji w procesie kształcenia. Ich uwspólnione poglądy ujmują dziecko w kategoriach podmiotu aktywnego, sprawczego i zaangażowanego we własny rozwój i życie społeczne. W tekście ukazano poglądy wiodących prekursorów pedagogiki alternatywnej, które wzmacniają ujęcie dziecka-agensa. Szczególnie silnie wyakcentowano idee pedagogiczne Helen Parkhurst, twórczyni koncepcji edukacyjnej zwanej Planem Daltońskim. Koncepcję tę uczyniono praktyczną egzemplifikacją obrazu dziecka-ucznia, jaki wyłania się z rozważań autorek tekstu, które naświetliły jedynie wybrane wątki z niezwykle bogatej spuścizny twórców alternatywnych nurtów edukacji. Do realizacji założonego celu wykorzystano metodę analizy i interpretacji treści zawartych w materiałach źródłowych i rekonstruowanych (Silverman 2008). Poglądy klasyków koncepcji alternatywnych są nadal niezwykle aktualne i w zasadzie w niewielkim stopniu obecne w praktyce polskich szkół. Współcześnie wiele mówi się o konieczności aktywnej partycypacji ucznia w procesie własnego rozwoju, a postulat ten czyni się sztandarowym założeniem wprowadzanych reform oświatowych czy innowacyjnych programów kształcenia, ale tylko niewielu uczniów rzeczywiście tego doświadcza.

O niebezpieczeństwach korzystania z urządzeń mobilnych w wychowaniu małych dzieci: wyniki badań i wnioski

Edyta Gruszczyk-Kolczyńska — Sat, 21 Oct 2023 00:00:00 +0200

W tekście postawiono tezę, iż udostępnianie urządzeń mobilnych jest szczególnie groźne dla małych dzieci, które nie stworzyły w swoich umysłach zarysów reprezentacji trójwymiarowych obiektów oraz trójwymiarowej przestrzeni, w której funkcjonują. Deformacje w zarysach reprezentacji tworzonych w trakcie oglądania obiektów na ekranie tabletu lub smartfonu trudno naprawić w późniejszym czasie, gdyż następne doświadczenia poznawcze jedynie uzupełniają i wzbogacają posiadane już reprezentacje. By to udowodnić, przytoczono ważniejsze ustalenie zawarte w teorii reprezentacji J. S. Brunera, a następnie wyjaśniono, co sprawia, że niemowlaki i małe dzieci zadziwiająco sprawnie posługują się smartfonami i tabletami. Żeby pokazać niekorzystne różnice w reprezentacjach tworzonych przez dzieci z doświadczeń zgromadzonych w świecie realnych obiektów i świecie wirtualnym, przytoczono wyniki własnych badań, które sygnalizują fatalne skutki stosowania przez dorosłych urządzeń mobilnych w procesie wychowywania małych dzieci. Uzasadniono też konieczność podjęcia poważnych badań, których celem ma być ustalenie dalekosiężnych skutków udostępniania tabletów i smartfonów niemowlakom i małym dzieciom. Pomoże to oswoić wychowawczo i edukacyjnie te wspaniałe urządzenia, a także określić, kiedy i na jak długo można bezpiecznie dla rozwoju umysłowego dziecka udostępnić mu tablet i smartfon.

Przedszkole jako miejsce wspólne. O fundamentalnych wartościach Przedszkola Uniwersyteckiego w Gdańsku

Katarzyna Kmita-Zaniewska, Aleksandra Maj — Sat, 21 Oct 2023 00:00:00 +0200

Artykuł zasadniczo składa się z dwóch części. W pierwszej przybliżamy założenia filozofii edukacyjnej Reggio Emilia, na której opierała się koncepcja funkcjonowania Przedszkola Uniwersyteckiego w Gdańsku, oraz odwołujemy się do wartości, które z perspektywy dorosłych, będących częścią społeczności przedszkola, były fundamentem dla tworzenia codzienności edukacyjnej w Przedszkolu UG w pierwszych trzech latach jego działalności. W dyskursie Reggio Emilia przedszkole postrzegane jest bowiem nie tyle jako miejsce instrukcji czy formowania, ale jako miejsce edukacji, miejsce, w którym wartości są przekazywane, dyskutowane i konstruowane. Demokracja, partycypacja oraz podmiotowość to kluczowe kategorie, wokół których skoncentrowana jest narracja. W drugiej części tekstu stanowią one punkt wyjścia dla zrekonstruowania tych praktyk kulturowych obecnych w codzienności edukacyjnej przedszkola, które powyższe wartości urzeczywistniały. Odwołujemy się do założeń przedszkola, zasad i warunków jego funkcjonowania, oraz przedstawiamy rozwiązania, w szczególności w zakresie organizacji przestrzeni edukacyjnej, służące budowaniu wspólnoty, w której dorośli słuchali dzieci i towarzyszyli im w ich rozwoju.

Role nauczyciela a opresyjność wobec uczniów

Jolanta Gałecka — Sat, 21 Oct 2023 00:00:00 +0200

Uczniowie spędzają sporą część swojego życia w szkole, w której większość czasu wypełniona jest przez nauczycieli. Jakość tego czasu zależy także od podejścia nauczycieli do zagadnień edukacyjnych, od ich poczucia sprawczości, odpowiedzialności czy zaangażowania. Przeprowadzając fenomenograficzne badania epistemologicznych przekonań nauczycieli, zadałam im pytania nie tylko o zagadnienia bezpośrednio związane z epistemologią, ale także o to, jak postrzegali swoją rolę, oraz jaki widzieli wpływ na proces uczenia się uczniów. Z zebranych odpowiedzi ujawniły się sylwetki nauczycieli, wśród których wyodrębniłam 8 odmiennych koncepcji ról nauczyciela, dających mi podstawę do wyłonienia 4 kategorii opisu, w których manifestowały się odmienne formy opresji. Opisane role, a raczej aktywności je tworzące, pozwalają zrozumieć kontekst opresyjności. Główne źródła potencjalnej opresyjności wydają się leżeć w odmiennych stosunkach nauczycieli do podstawowych koncepcji edukacyjnych, w tym przede wszystkim do przekazywania wiedzy i uwikłania w system, czyli poczucia wpływu systemu na wykonywanie własnej pracy.

Nauka czytania wyzwalająca myślenie – radość z uczenia się

Monika Wiśniewska-Kin — Sat, 21 Oct 2023 00:00:00 +0200

Tekst jest sprawozdaniem z seminarium naukowego poświęconego wdrożeniu projektu uczenia się w kontekście nauki czytania i pisania. W spotkaniu uczestniczyli: władze Uniwersytetu Łódzkiego, Wydziału Nauk o Wychowaniu oraz przedstawiciele środowiska społeczno-gospodarczego. Omówiono zagadnienia związane z wdrożeniem oraz kwestie dotyczące procesu badawczego.