O nieznanym liście dedykacyjnym Marcina Paszkowskiego poprzedzającym księgę VII Kroniki Sarmacyjej europskiej Aleksandra Gwagnina – glosa do biografii i twórczości poety i tłumacza

Michał Kuran

doi:10.18778/1505-9057.70.08

Autor

Michał Kuran Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0002-0378-2453

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.70.08

Słowa kluczowe:

Marcin Paszkowski, Aleksander Gwagnin, Paweł Palczowski, kronikarstwo polskie XVII wieku, list dedykacyjny, imitacja, dymitriady

Abstrakt

Artykuł informuje o odkryciu odmiennej karty tytułowej i nieznanego listu dedykacyjnego autorstwa Marcina Paszkowskiego poprzedzających księgę VII Kroniki Sarmacyjej europskiej Aleksandra Gwagnina. Nieznany list, skierowany do Stanisława i Zygmunta Mniszchów, znajduje się w egzemplarzu kroniki ze zbiorów Biblioteki Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie (sygn. 12 440). Zastąpił on oficjalny list skierowany do Lwa Sapiehy. Celem studium jest weryfikacja hipotezy, czy poeta osobiście brał udział w dymitriadach, czy był tylko wspierającym podbój Wielkiego Księstwa Moskiewskiego propagandystą pozostającym na usługach rodziny Mniszchów bądź dworu królewskiego. W trakcie analiz ustalono, że materię inwencyjną listu stanowi w znacznej mierze przedmowa z Kolędy moskiewskiej Pawła Palczowskiego, że Paszkowski nie był uczestnikiem zdarzeń, których przebieg znał również z relacji Adama Władysławiusza i Sebastiana Lifftela. Korzystał z ich prac tłumacząc księgę VII kroniki Gwagnina, jak też pisząc Posiłek Bellony słowieńskiej. Paszkowski szukał mecenasów, przypisując Mniszchom księgę VII kroniki i traktując ją jako osobne dzieło. Poeta dowodzi możliwości podboju Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, którego następstwem byłaby unia personalna.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Michał Kuran - Uniwersytet Łódzki

Michał Kuran, doktor habilitowany, profesor UŁ, literaturoznawca, pracuje w Zakładzie Literatury Dawnej, Edytorstwa i Nauk Pomocniczych w Instytucie Filologii Polskiej i Logopedii na Wydziale Filologicznym. Studia z zakresu filologii polskiej ukończył na Uniwersytecie Łódzkim w 1996 roku. Doktorat obronił w 2003 roku, stopień doktora habilitowanego uzyskał w roku 2013.

Główne obszary zainteresowań badawczych: literatura polska XVII wieku, w szczególności dorobek literacki Samuela Twardowskiego, Marcina Paszkowskiego i Aleksandra Gwagnina, związki literatury dawnej z orientem, staropolskie kroniki, epika, literatura okolicznościowa, kaznodziejstwo pogrzebowe, genologia historyczna oraz edytorstwo tekstów dawnych. Książki autorskie: Retoryka, historia i tradycja literacka w twórczości okolicznościowej Samuela Twardowskiego (2008); Marcin Paszkowski – poeta okolicznościowy i moralista z pierwszej połowy XVII wieku (2012). Edycje: B. Czarliński, S. Giżycki, Książę Janusz Wiśniowiecki (1598–1636) w lubelskich kazaniach pogrzebowych, (2007); M. Paszkowski, Utwory okolicznościowe (przy udziale R. Krzywego, 2017).

Bibliografia

Abrahamowicz Zygmunt, Paszkowski Marcin, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 25, Instytut Historii PAN, Kraków 1980, s. 301–302.
Google Scholar

Augustyniak Urszula, Informacja i propaganda w Polsce za Zygmunta III, PWN, Warszawa 1980.
Google Scholar

Balcerek Mariusz, [rec.: Arkadiusz Czwołek, Piórem i buławą. Działalność polityczna Lwa Sapiehy, kanclerza litewskiego, wojewody wileńskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, ss. 748, ISBN 978-83-231-2956-1], „Zapiski Historyczne” 2016, z. 1, s. 186–194. https://doi.org/10.15762/ZH.2016.11
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15762/ZH.2016.11

Barycz Henryk, Miscellanea z dziejów piśmiennictwa polskiego XVI–XVII wieku. 2. Kilka kart z historii sporów autorskich z drukarzami (1610–1615), „Pamiętnik Literacki” 1952, z. 1/2, s. 540–546.
Google Scholar

Bernardini Luca, Niepojęta „grubianitas”: moskiewskie konwencje dyplomatyczne i niektóre cechy charakteru Moskwicinów w oczach polskich uczestników „Dymitriady”, [w:] Polacy w oczach Rosjan – Rosjanie w oczach Polaków, red. R. Bobryk i J. Faryno, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 2000, s. 95–113.
Google Scholar

Byliński Janusz, Sejm z roku 1611, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1970.
Google Scholar

Centralny Katalog Poloników XVII–XVIII w., https://polona.pl/item-view/24d8a9e1-23aa-4f8e-9b22-f043c65285f9?page=748 [dostęp: 6.07.2024]
Google Scholar

Czapliński Władysław, Propaganda w służbie wielkich planów politycznych, [w:] Czapliński Władysław, O Polsce siedemnastowiecznej. Problemy i sprawy, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1966, s. 186–200.
Google Scholar

Czwołek Arkadiusz, Piórem i buławą. Działalność polityczna Lewa Sapiehy kanclerza litewskiego, wojewody wileńskiego, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2012.
Google Scholar

Estreicher Karol, Bibliografia polska, t. 25, nakładem Akademii Umiejętności, Kraków 1913.
Google Scholar

Franczak Grzegorz, Faex. gentium. Polacy w Moskwie wobec rosyjskiej „mniejszości” (1606–1612), [w:] Etniczność. Tożsamość. Literatura. Zbiór studiów, red. P. Bukowiec, D. Siwor, Universitas, Kraków 2010, s. 45–67.
Google Scholar

Franczak Grzegorz, Komentarze, [w:] Palczowski Paweł, Kolęda moskiewska, oprac. G. Franczak, Wydawnictwo Neriton, Kraków 2010.
Google Scholar

Franczak Grzegorz, Moskwa – polskie Indie Zachodnie. O pewnym mirażu kolonialnym z początku XVII wieku, [w:] Nel mondo degli Slavi: incontri e dialoghi tra culture. Studi in onore di Giovanna Brogi Bercoff, red. M.G. Di Salvo, G. Moracci, G. Siedina, Firenze University Press, Florencja 2008, s. 155–163.
Google Scholar

Franczak Grzegorz, Wstęp, [w:] Neothebel Walenty, Acrostichis własnego wyobrażenia kniazia wielkiego moskiewskiego, oprac. G. Franczak, Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, Warszawa 2016, s. 5–61.
Google Scholar

Gis Kacper, Od Ludwika Walezego do Henryka Walezego, czyli o pewnym fantazmacie dynastycznym, „Sensus Historiae” 2015, t. 21, z. 4, s. 127–140.
Google Scholar

Gis Kacper, Propaganda dla elit, czyli o roli listów dedykacyjnych w dziełach Aleksandra Gwagnina, „Nowożytnicze Zeszyty Historyczne” 2015, z. 6: Elity i propaganda w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII w., s. 42–57.
Google Scholar

Gis Kacper, Twórczość historyczna Aleksandra Gwagnina, Poznań 2018 (komputeropis).
Google Scholar

Grala Hieronim, „Baro Gerberstainu – człowiek wielki, zacny” i jagiellońscy dyplomaci. Wokoł recepcji „Rerum Moscoviticarum Commentarii” w państwie polsko-litewskim, [w:] Mnogolikij i bespokojnyj slavânskij mir. Naučnyj sbornik k 50-letiû Ûriâ Arkad’eviča Borisënka, red. G.F. Matveev, Izdatel’ Stepanenko, Moskwa 2016, s. 27–41.
Google Scholar

Grala Hieronim, Wokół dzieła i osoby Alberta Schlichtinga (przyczynek do dziejów propagandy antymoskiewskiej w drugiej połowie XVI w.), „Studia Źródłoznawcze” 2000, t. 38, s. 35–51.
Google Scholar

Gwagnin Aleksander, Kronika Sarmacyjej europskiej, Drukarnia Mikołaja Loba, Kraków 1611–1612.
Google Scholar

Hirschberg Aleksander, Maryna Mniszchówna, Nakładem Księgarni Gubrynowicza i Syna, Lwów 1927.
Google Scholar

Horatius Flaccus Quintus, Opera omnia, t. 2: Sermones, Epistulas, Artem poeticam continens, edit. O. Jurewicz, In Aedibus Ossolineum, Wrocław 1988.
Google Scholar

Horn Maurycy, Mniszech Stanisław Bonifacy, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 21, Instytut Historii PAN, Wrocław 1976, s. 486–487.
Google Scholar

Kępiński Andrzej, Geneza i funkcjonowanie negatywnego stereotypu Rosji i Rosjanina, [w:] Narody i stereotypy, red. T. Walas, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 1995, s. 153–157.
Google Scholar

Kępiński Andrzej, Lach i Moskal. Z dziejów stereotypu, PWN, Warszawa–Kraków 1990.
Google Scholar

Kromer Marcin, O sprawach, dziejach i wszytkich inszych potocznościach koronnych polskich ksiąg XXX przez Marcina Błażowskiego z Błażowa wyraźnie na polski język przetłumaczone, przydatkami i dowodami niektórymi poniekąd utwierdzone i własnym onegoż kosztem z druku na świat podane, Drukarnia Mikołaja Loba, Kraków 1611.
Google Scholar

Kuran Michał, Adresaci i poetyka listów dedykacyjnych w „Kronice Sarmacyjej europskiej” Aleksandra Gwagnina, [w:] Proza staropolska, red. K. Płachcińska i M. Bauer, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2011, s. 43–62. https://doi.org/10.18778/7525-622-2.04
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7525-622-2.04

Kuran Michał, Edycja krytyczna „Sarmatiae Europeae descriptio” i „Kroniki Sarmacyjej europskiej” Aleksandra Gwagnina – cele, założenia i początki realizacji, „Prace Polonistyczne” 2025, R. 80, s. 101–120. https://doi.org/10.26485/PP/2025/80/6
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26485/PP/2025/80/6

Kuran Michał, Marcin Paszkowski – poeta okolicznościowy i moralista z początku XVII wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012.
Google Scholar

Kuran Michał, Moskiewska trylogia Jana Żabczyca, „Napis” 2006, seria 12, s. 109–126. https://doi.org/10.18318/napis.2006.1.10
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18318/napis.2006.1.10

Kuran Michał, O wypowiedziach zalecających w polskich kronikach z XVI i początku XVII wieku, [w:] Wypowiedzi zalecające w książce dawnej i współczesnej, red. B. Mazurkowa, M. Jarczykowa, M. Marcinkowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2015, s. 71–114.
Google Scholar

Kuran Michał, Problematyka ukraińska w twórczości Marcina Paszkowskiego, „Kiïvs’kì Polonìstičnì Studï” 2011, t. 18, s. 138–139.
Google Scholar

Kuran Michał, Tekstografie Aleksandra Gwagnina – o swoistości edycji „Kroniki Sarmacyjej europskiej” z 1611 roku. Na marginesie przygotowywanej edycji (oddane do druku).
Google Scholar

Kuran Michał, „Żądza pisania” jako przejaw postawy twórczej Marcina Paszkowskiego, „Śląskie Studia Polonistyczne” 2013, nr 2(4), s. 45–69.
Google Scholar

Lifftel Sebastian, Gody moskiewskie tamże na Moskwi opisane, Drukarnia Symona Kempiniusa, Kraków 1607.
Google Scholar

Lisichenok E.A., Prohorenkov I.A., The Oriental discourse in the anti-Moscow Posiłek Bellony słowieńskiej by Marcin Paszkowski, „Res Historica” 2005, t. 40, s. 115–124. https://doi.org/10.17951/rh.2015.40.115
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.17951/rh.2015.40.115

Lulewicz Henryk, Sapieha Lew, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 35, Instytut Historii PAN, FNP, Warszawa–Kraków 1994, s. 84–104.
Google Scholar

Maciszewski Jarema, Polska a Moskwa 1603–1618. Opinie i stanowiska szlachty polskiej, PWN, Warszawa 1968.
Google Scholar

Oszczęda Aleksandra, Między informacją a agitacją. Moskiewski epizod pieśni nowiniarskich, „Oblicza Komunikacji” 2023, z. 15, s. 135–150. https://doi.org/10.19195/2083-5345.15.9
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.19195/2083-5345.15.9

Oszczęda Aleksandra, Z kroniki do sylwy. Wokół problemów rękopisu i druku w początkach XVII wieku, „Pamiętnik Literacki” 2011, R. 102, z. 4, s. 175–180.
Google Scholar

Paszkowski Marcin, Dzieje tureckie, Drukarnia Mikołaja Loba, Kraków 1615.
Google Scholar

Paszkowski Marcin, Posiłek Bellony sauromackiej szlachetnemu rycerstwu Dymitra Iwanowiecza, wielkiego cara moskiewskiego, przeciwko Szujskiemu i inszym zdrajcom jego, [w:] M. Paszkowski, Utwory okolicznościowe, oprac. M. Kuran przy udziale R. Krzywego, Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, Warszawa 2017, cz. I, s. 79–113.
Google Scholar

Paszkowski Marcin, Posiłek Bellony słowieńskiej, [w:] M. Paszkowski, Utwory okolicznościowe, oprac. M. Kuran przy udziale R. Krzywego, Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, Warszawa 2017, cz. I, s. 38.
Google Scholar

Petrycy Sebastian, Horatius Flaccus w trudach więzienia moskiewskiego, wyd. J. Wójcicki, Instytut Badań Literackich, Warszawa 2006.
Google Scholar

Podhorodecki Leszek, Jan Karol Chodkiewicz, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1982.
Google Scholar

Polak Wojciech, O Kreml i Smoleńszczyznę. Polityka Rzeczypospolitej wobec Moskwy w latach 1607–1612, Wydawnictwo Finna, Gdańsk 2008.
Google Scholar

Puchalski Jacek, Polonika z obszaru niemieckojęzycznego – poza granicami Rzeczypospolitej – w XVII wieku, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 1997.
Google Scholar

Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 8, Wydawnictwo Kasy im. Mianowskiego Instytutu Popierania Nauki, Warszawa 1927.
Google Scholar

Sobieszczański Franciszek Maksymilian, Gwagnin, [w:] Encyklopedia powszechna, t. 11, Nakład, druk i własność S. Orgelbranda Księgarza i Typografa, Warszawa 1862, s. 76–83.
Google Scholar

Tygielski Wojciech, Włosi w Polsce XVI i XVII w. Utracona szansa na modernizację, Wydawnictwo Więź, Warszawa 2005.
Google Scholar

Wisner Henryk, Król i car. Rzeczpospolita i Moskwa w XVI i XVII wieku, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 1995.
Google Scholar

Władysławiusz Adam, Nowiny z Moskwy posłane jejm[ości] paniej wojewodzinej sandomierskiej od cara moskiewskiego Dymitra, [brak nazwy wydawcy], Kraków 1608.
Google Scholar

Wojtkowiak Zbysław, Aleksander Gwagnin i Maciej Stryjkowski – dwaj autorzy jednego dzieła, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2014.
Google Scholar

Wolska Halina, Aleksandra Gwagnina Kronika Sarmacyjej Europskiej, „Bibliotekarz Lubelski” 1985, t. 116, s. 17–25.
Google Scholar