Специфика утверждений практических наук Обзор суцествугаих концепций

Abstrakt

Artykuł zajmuje się problemem struktury i specyfiki twierdzeń dyscyplin praktycznych wyodrębnionych obok teoretycznych w naukach empirycznych. Wymieniony problem, jak i kwestia dychotomicznego podziału nauk empirycznych, jest ciągle powodem licznych kontrowersji. Aktualnie rozpowszechniona jest, różna od pozytywistycznej, koncepcja prawa empirycznego jako zdania ściśle ogólnego, gwarantującego prawdziwość odpowiednich warunkowych zdań kontrfaktycznych. W poglądach metodologów i badaczy, uprawiających refleksję metodologiczną, zarysowały się dwa główne stanowiska o dyrektywalnej i niedyrektywelnej - opisowej strukturze twierdzeń nauk praktycznych. W ramach pierwszego stanowiska decydujący wpływ na poglądy wielu metodologów wywarły koncepcje T. Kotarbińskiego i A. Podgóreckiego. W obu przypadkach kwestią wielce problematyczną jest wartość logiczna tak podejmowanych twierdzeń, analiza przykładów wykazuje, że nie są one zdaniami w sensie logicznym. Pozostałe propozycje w ramach dyrektywalnej koncepcji twierdzeń posiadają wymienione i inne niedopatrzenia natury metodologicznej. Zwrot w poglądach dotyczących twierdzeń nauk praktycznych datuje się od stwierdzenia H. Stonerta, iż nauki empiryczna nie różnią się pod względem twierdzeń. Stanowisko to nie zyskało aprobaty, ale skierowało poszukiwania uzasadnienia wyróżniania nauk praktycznych na płaszczyznę idealizacyjnej teorii nauki, również kontrowersyjnej. Zwolennicy tej koncepcji stoją na stanowisku niedyrektywalnej postaci twierdzeń i przyjmują, iż są to twierdzenia idealizacyjne, spełnione w dziedzinie typów idealnych bądź faktualno-idealizacyjne. Twierdzenia idealizacyjne są wg L. Nowaka w naukach praktycznych twierdzeniami optymalizacyjnymi, podającymi warunki realizacji ideałów i wzorów. Analiza przykładów twierdzeń optymalizacyjnych w pedagogice przeprowadzona w artykule wykazała, iż twierdzenia te charakteryzują się podrzędnością instrumentalną i aksjologlozną. Wgląd w czynności badawcze prowadzone w ramach nauk praktycznych pozwolił na ustalenie etapów poprzedzających formułowanie twierdzeń optymalizacyjnych, będących podstawą projektowania modeli realnych, a tychże modelach twierdzenia optymalizacyjne dotyczą kolejnych rozwiązań postawionego problemu optymalizacji, czyli realizowania przyjętego kryterium efektywności, równoznacznego np. z kryterium jakości w naukach technicznych. Twierdzenia optymalizacyjne są elementami teorii optymalizacyjnej, określają zależność i między wartością postulowaną w kryterium efektywności a czynnikami, od których zależy jej realizacja. Przedstawione rozważania wskazują na fakt, że metodologia nauk praktycznych jest dziedziną aktualnie rozwijającą się. Należy przypuszczać, iż wyniki jej badań znajdą zastosowanie w doskonaleniu procedury badawczej i budowanych teorii w poszczególnych naukach praktycznych.