Estetyczne kategorie unikatowości i osobliwości oraz ryzyko ich użycia w kontekście aksjologicznym

Autor

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6107.40.06

Słowa kluczowe:

unikatowość, osobliwość, kuriozalność, estetyka, semantyka, aksjologia

Abstrakt

Artykuł jest poświęcony „unikatowości” i „osobliwości” – zarówno jako terminom, które funkcjo­nują w ramach dyskursu teoretyczno-estetycznego, jak i wyrazom odgrywającym istotną rolę w języku potocznym. Poza kontekstem estetyki i filozoficznej refleksji nad sztuką są one powszechnie wykorzystywane przez podmioty realizujące zadania z zakresu polityki społeczno-kulturalnej do promowania wydarzeń, zjawisk i obiektów, mimo iż zarówno ich etymologia, semantyka oraz pragmatyka językowa wskazują, że są problematyczne. Mają bowiem w swoje definicje leksy­kalne wpisane wartościowanie, a także nabierają dodatkowej wartości oceniającej w różnych kontekstach. Ponadto, bazując na słownikowych definicjach dostrzec można, że „unikatowość” i „osobliwość” są wyrazami funkcjonującymi w rodzinie semantycznej stwarzają­cej istotne ryzyko zatarcia znaczeń poszczególnych słów, czego efektem jest także niejedno­znaczność w estetyczno-normatywnej ocenie zjawisk opisywanych za pomocą „unikato­wości” i „oso­bliwości”, nawet jeśli ujmowane są ściślej, jako terminy naukowe funk­cjo­nujących w dyskursie teoretyczno-estetycznym. Analiza źródłosłowów, charakterystyka normatyw­nego potencjału „unikatowości” i „osobliwości” oraz wyrazów, które są im pokrewne, a także podkre­ślenie roli kontekstu, w jakim występują, zestawiona z podstawowym ich zna­czeniem w wy­branych językach nowożytnych, pozwoli uwidocznić kluczowe problemy językowe w doświad­czeniu potocznym, ale również wskazać istotne z punktu widzenia zagadnień specjalistycznych różnice terminologiczne.

Bibliografia

Austin, J. L. (1993). Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne. Tłum. B. Chwedeńczuk. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Bańko, M. (2000). Inny słownik języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Bańko, M. (2003). Mały słownik wyrazów kłopotliwych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Bańko, M. (2007). Wielki słownik wyrazów bliskoznacznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Bańkowski, A. (2000). Etymologiczny słownik języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Boryś, W. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar

Dąbrówka, A., Geller, E. i Turczyn R. (1998). Słownik synonimów. Warszawa: Świat Książki.
Google Scholar

Dle.rea.es. Diccionario de la lengua española. Online: https://dle.rae.es/ [dostęp 4.05.2022].
Google Scholar

Długosz-Kurczabowa, K. (2003). Nowy słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Doroszewski, W. (1958–1969). Słownik języka polskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna / PWN.
Google Scholar

Gaver, W. W. (2007). Curious things for curious people, s. 1–8. Online: https://www.researchgate.net/publication/242534029_CURIOUS_THINGS_FOR_CURIOUS_PEOPLE [dostęp 4.05.2022].
Google Scholar

Jamrozik, E. (2005). Słownik włosko-polski, polsko-włoski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Kant, I. (1986). Krytyka władzy sądzenia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Korpanty, J. (2003). Słownik łacińsko-polski. Warszawa. Wydawnictwo Szkolne PWN.
Google Scholar

Krauss, R. E. (1997). Oryginalność awangardy. W: Nycz, R. (red.), Postmodernizm. Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński, s. 399–420.
Google Scholar

Kurzowa, Z. et al. (1998), Słownik synonimów polskich. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Larousse.fr. Encyclopédie et dictionnaires gratuits en ligne. Online: https://www.larousse.fr/
Google Scholar

dictionnaires/francais/p%C3%A9cuniaire/58915 [dostęp 4.05.2022].
Google Scholar

Levinson, J. (1980). Aesthetic Uniqueness. The Journal of Aesthetics and Art Criticism, 38 (4), s. 435–449.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/430325

Linde-Usiekniewicz, J. i Smith, P. G. (2007). Polsko-angielski słownik. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Mróz, J. (2021). Aesthetic Uniqueness of Public Space. Based on the Example of the Region of Łódź (Poland) Basic Terminological Issues. On the W@terfront, 63 (9), s. 3–27. https://doi.org/10.1344/waterfront2021.63.9.01 [dostęp 4.05.2022].
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1344/waterfront2021.63.9.01

Onions, C. T. (1966). The Oxford Dictionary of English Etymology. Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar

Papis, T. (2005). Słownik hiszpańsko-polski, polsko-hiszpański. Łódź: Galeria Polskiej Książki.
Google Scholar

Perlin, O. (2006). Wielki słownik polsko-hiszpański. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Google Scholar

Plezia, M. (1998). Słownik łacińsko-polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Plezia, M. (1999). Słownik łacińsko-polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Plezia, M. (2007). Słownik łacińsko-polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Pomian, K. (1996). Zbieracze i osobliwości. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Robert, P. (2017). Le Petit Robert: dictionnaire alphabétique et analogique de la langue française. Paris: Le Robert.
Google Scholar

Rundell, M. (2002). Macmillan English Dictionary: For Advanced Learners. Macmillan Publishers.
Google Scholar

Sikora Penazzi, J. i Sieroszewska, K. (2015). Popularny słownik francusko-polski, polsko-francuski. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Google Scholar

Schwarz, C. et al. (1988). Chambers English Dictionary. Cambridge: Chambers.
Google Scholar

Scruton, R. (2011). Beauty: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar

Scruton, R. (2018). Piękno. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Simmel, G. (1908), Das Problem des Stiles. Dekorative Kunst. Illustrierte Zeitschrift für Angewandte Kunst, r. 11, nr 7, t. 16, red. H. Bruckmann, s. 307–316. Online: https://socio.ch/sim/verschiedenes/1908/stil.htm [dostęp 4.05.2022].
Google Scholar

Simmel, G. (2007). Problem stylu. W: Simmel, G., Filozofia kultury wybór esejów. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego., s. 177–184.
Google Scholar

Słobodska, M. (2002). Słownik francusko-polski, polsko-francuski. Kielce: „Delta”.
Google Scholar

Summers, D. et al. (2006). Longman Dictionary. Harlow: Pearson Longman.
Google Scholar

Treccani.it. La cultura Italiana-Vocabolario-Treccani. Online: https://www.treccani.it/vocabolario/ [dostęp 4.05.2022].
Google Scholar

Wahrig-Burfeind, R. (2008). Großwörterbuch Deutsch als Fremdsprache. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Wierzbicka, A. (2006). Semantyka jednostki elementarne i uniwersalne. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Wiktorowicz, J. i Frączek, A. (2008). Wielki słownik polsko-niemiecki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Wittgenstein, L. (1977). Wykłady o estetyce, tłum. P. Graff. Studia Estetyczne, t. XIV, s. 131–146.
Google Scholar

Wittgenstein, L. (2008). Dociekania filozoficzne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2022-06-30

Jak cytować

Mróz, J. (2022). Estetyczne kategorie unikatowości i osobliwości oraz ryzyko ich użycia w kontekście aksjologicznym. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Philosophica. Ethica-Aesthetica-Practica, (40), 113–130. https://doi.org/10.18778/0208-6107.40.06