Aksjologiczna podstawa zachowania językowego nadawcy w przedmowach do prac popularyzujących wiedzę o języku polskim w XIX wieku

Magdalena Jurewicz-Nowak

doi:10.18778/0208-6077.54.10

Autor

Magdalena Jurewicz-Nowak Uniwersytet Zielonogórski https://orcid.org/0000-0003-0546-5846

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6077.54.10

Słowa kluczowe:

wartość, wartościowanie, podręczniki do gramatyki i stylistyki, pedagogika językowa, XIX w.

Abstrakt

Przedmiotem artykułu są wartości i wartościowanie w przedmowach do wybranych podręczników gramatycznych i stylistycznych przeznaczonych dla dzieci i młodzieży 2. poł. XIX w. autorstwa Ignacego Boczylińskiego, Augusta Jeskego, Józefy Kamockiej, Władysława Lercla, Filipa Olpińskiego, Teofili Radońskiej i Piotra Skrzypińskiego. Podobnie jak inne fenomeny społeczne, tak i wartości człowiek utrwala w języku, dzięki czemu jest możliwa analiza językowa nazw wartości, jak również rekonstrukcja systemu wartości określonej grupy społecznej. Autorów tekstów łączy rodzaj więzi wynikającej z podobieństwa zainteresowań językowych oraz wykonywanej pracy nauczyciela i wychowawcy. Zasadniczym celem ich prac jest popularyzacja wiedzy o języku polskim oraz kształcenie umiejętności poprawnego mówienia i pisania. Podręczniki ukazały się po powstaniu styczniowym, między 1870 a 1889 r. na obszarze trzech zaborów. Reprezentatywne dla nich są wartości poznawcze (np. wiedza, zrozumienie) i pragmatyczne (np. pożytek, praktyczność, praca). Ówczesne programy wychowawcze pod wpływem idei pozytywistycznych kładły nacisk na kształcenie zawodowe i walor pracy. Wartościowaniu podlega proces nauczania języka polskiego: praca nauczyciela — wychowawcy oraz ucznia, ćwiczenia, metody, podręczniki, gramatyka, ortografia itp. Podłożem dla formułowanych ocen lub zaleceń jest dobro dziecka (rozwój umysłowy) i nauczyciela (sukces pedagogiczny). Najczęściej wartości zostają wyeksponowane w tych pasażach, które realizują funkcję perswazyjną (wyrażają oceny i wywołują określoną presję na czytelniku).

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Bartmiński J., 1991, Projekt i założenia ogólne słownika aksjologicznego, w: J. Puzynina, J. Bartmiński (red.), „Język a Kultura”, t. 2: Zagadnienia leksykalne i aksjologiczne, Wrocław: Wiedza o Kulturze, s. 197–209.
Google Scholar

Bartmiński J., Mazurkiewicz-Brzozowska M. (red.), 1993, Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Borawski S., 2005, Podstawy idei poznawczej studiów nad dziejami używania języka. Esej o diachronii, w: S. Borawski (red.), Rozprawy o historii języka polskiego, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, s. 13–61.
Google Scholar

Chmielowski P., 1881, Poezja w wychowaniu, Wilno: Gebethner i Wolff, https://fbc.pionier.net.pl/details/nnsrTRh (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Cybulski M., 2003, Obyczaje językowe dawnych Polaków. Formuły werbalne w dobie średniopolskiej, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Estreicher K., 1874, Lercel Władysław, w: K. Estreicher, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 2, Kraków: Wydanie Akademii Umiejętności, s. 578, https://www.estreicher.uj.edu.pl/xixwieku/indeks/wpis/?id=1398&offset=0&index=1 (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Estreicher K., 1876, Olpiński Filip, w: K. Estreicher, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 3, Kraków: Wydanie Akademii Umiejętności, s. 293, https://www.estreicher.uj.edu.pl/xixwieku/indeks/wpis/?id=5085&offset=0&index=1 (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Estreicher K., 1878a, Radońska Teofila, w: K. Estreicher, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 4, Kraków: Wydanie Akademii Umiejętności, s. 12, https://www.estreicher.uj.edu.pl/xixwieku/indeks/wpis/?id=7756&offset=0&index=1 (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Estreicher K., 1878b, Skrzypiński Piotr, w: K. Estreicher, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 4, Kraków: Wydanie Akademii Umiejętności, s. 273, https://www.estreicher.uj.edu.pl/xixwieku/indeks/wpis/?id=10117&offset=0&index=4 (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Estreicher K., 1961, Boczyliński Ignacy, w: K. Estreicher, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 2, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 404, https://www.estreicher.uj.edu.pl/xixwieku/indeks/wpis/?id=78434&offset=0&index=1 (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Estreicher K., 1979, Jeske Agust, w: K. Estreicher, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 12, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 404–410, https://www.estreicher.uj.edu.pl/xixwieku/indeks/wpis/?id=72873&fileId=0406 (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Estreicher K., 1987, Kamocka Józefa, w: K. Estreicher, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 14, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 76–80, https://www.estreicher.uj.edu.pl/xixwieku/indeks/wpis/?id=40537&offset=0&index=2 (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Ingarden R., 1970, Czego nie wiemy o wartościach, w: R. Ingarden (red.), Studia z estetyki, t. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 220–257.
Google Scholar

Jurewicz-Nowak M., 2019, Kryterium estetyczne jako wyznacznik kształtowania wzorów językowych zachowań w „Teoryjej stylu polskiego” Józefy Kamockiej (XIX w.), w: M. Kaczor, M. Steciąg (red.), Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze 2018: Estetyka językowa w komunikowaniu, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, s. 125–136.
Google Scholar

Klemensiewicz Z., 2002, Historia języka polskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Laskowska E., 1992, Wartościowanie w języku potocznym, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP.
Google Scholar

Lesiakowski A.P., 2014, „Gramatyka języka polskiego większa” Antoniego Małeckiego na tle dziewiętnastowiecznych podręczników gramatycznych i ówczesnej polszczyzny, Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Google Scholar

Lewińska A., 2012, Ojców mowę znać należy. Język elementarzy polskich wydawanych na Pomorzu Gdańskim w latach 1840–1920 jako narzędzie kształcenia i wychowania, Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum.
Google Scholar

Mayenowa M.R., 1986, Józef Mroziński. Dzieła wszystkie, t. 1, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Mucha D., 2012, Poglądy pedagogiczne pozytywistów na wychowanie młodego pokolenia, „Kultura i Wychowanie” 3, s. 30–41, http://bazhum.muzhp.pl/media/files/Kultura_i_Wychowanie/Kultura_i_Wychowanie-r2012-t3/Kultura_i_Wychowanie-r2012-t3-s30-47/Kultura_i_Wychowanie-r2012-t3-s30-47.pdf (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Orczyk A., 2008, Zarys historii szkolnictwa i myśli pedagogicznej, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie ŻAK.
Google Scholar

Puzynina J., 1984, Problemy aksjologiczne w językoznawstwie, „Poradnik Językowy”, z. 9–10, s. 539–556.
Google Scholar

Puzynina J., 1989, Jak pracować nad językiem wartości, w: J. Bartmiński, J. Puzynina (red.), „Język a Kultura”, t. 2: Zagadnienia leksykalne i aksjologiczne, Wrocław: Wiedza o Kulturze, s. 130–136.
Google Scholar

Puzynina J., 1992, Język wartości, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Rybicka-Nowacka H., 1990, Dziewiętnastowieczni pionierzy językoznawstwa polskiego, w: M. Basaj, S. Urbańczyk (red.), Slawistyka na przełomie XIX i XX wieku, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 19–33.
Google Scholar

Skarżyński M., 2001, W kręgu gramatyk polskich XIX i XX wieku, Kraków: Historia Iagellonica.
Google Scholar

Skulski R., 1936, Boczyliński Ignacy, w: W. Konopczyński (red.), Polski słownik biograficzny, t. 2, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, s. 179.
Google Scholar

Tatarkiewicz T., 1978, Pargea, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Urbańczyk S., 1968, Językoznawstwo polskie pierwszej poł. XIX wieku, w: S. Urbańczyk (red.), Szkice z dziejów języka polskiego, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 370–412.
Google Scholar

Urbańczyk S., 1993, Dwieście lat polskiego językoznawstwa (1751–1950), Kraków: Secesja.
Google Scholar

Wawrzykowska-Wierciochowa D., 1964–1965, Kamocka Józefa, w: E. Rostworowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 11, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 584–585.
Google Scholar

Wroczyński R., 1996, Dzieje oświaty polskiej, t. 2, Warszawa: Wydawnictwo ŻAK.
Google Scholar

Zagórski Z., 1981, Studia nad rozwojem językoznawstwa polskiego od końca XVIII wieku do roku 1918 (ze szczególnym uwzględnieniem Wielopolski), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Zgółka T., 1988, Język wśród wartości, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Google Scholar