Od miski do saloniku kąpielowego. Udomowienie nowoczesnej łazienki

Joanna Zalewska; Filip Schmidt; Marta Skowrońska

doi:10.18778/1733-8069.21.4.02

Autor

Joanna Zalewska Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej w Warszawie https://orcid.org/0000-0002-2605-669X
Filip Schmidt Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0002-4096-4184
Marta Skowrońska Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0003-4335-6288

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.21.4.02

Słowa kluczowe:

łazienka, udomowienie technologii, dyskurs postępu, moda, socjalistyczna nowoczesność

Abstrakt

Celem artykułu jest analiza procesów upowszechniania się i przemian łazienek w prywatnych mieszkaniach w dużych polskich miastach od połowy XX wieku do współczesności, przy użyciu koncepcji udomowienia urządzeń oraz pojęcia reżimu łazienki. Badania prowadzono metodą retrospektywnych wywiadów pogłębionych w Warszawie i Poznaniu, poprzedzając je ilościową analizą tempa upowszechniania się łazienki i związanej z nią infrastruktury w Polsce. W okresie socjalistycznej nowoczesności dyskurs postępu stawał się sposobem postrzegania rzeczywistości, a postęp – wartością realizowaną w życiu codziennym. Łazienka obiektywizowała tę wartość i była symbolem nowoczesnego gospodarstwa domowego, stanowiąc możliwość wyróżnienia się na tle otoczenia. W późnym socjalizmie, gdy większość mieszkańców miast posiadała łazienkę, statusowy charakter przejęła łazienka w „wyższym standardzie” – zgodnie z mechanizmem mody. Doświadczenie kąpieli w ciepłej wodzie i ciepłej łazience było zalążkiem przewalutowania łazienki: przechodzenia od reżimu higienicznego, skoncentrowanego na obowiązku czystości, do reżimu pielęgnacyjnego, w którym łazienka staje się przestrzenią troski o ciało, komfortu i budowania tożsamości.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogramy autorów

Joanna Zalewska - Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej w Warszawie

Doktor habilitowana, profesor APS. Pracuje w Instytucie Filozofii i Socjologii Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie. Prowadzi badania nad przemianami codziennych praktyk społecznych. Interesuje się polską modernizacją w sferze życia codziennego, rewolucją konsumpcyjną w okresie socjalistycznym, wyłanianiem się nowych praktyk społecznych.

Filip Schmidt - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Adiunkt na Wydziale Socjologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. W aktywności naukowej skupia się przede wszystkim na praktykach życia codziennego i ich przemianach, w szczególności relacjach rodzinnych i intymnych, a także na praktykach związanych z transportem i mobilnością, zwłaszcza w kontekście sprawiedliwości społecznej, dostępności transportu oraz jego kosztów społecznych i środowiskowych.

Marta Skowrońska - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Adiunktka na Wydziale Socjologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się na praktykach życia codziennego, w szczególności zamieszkiwaniu, gościnie i bliskich relacjach, a także na związku człowieka z przestrzenią i materialnością. Interesują ją również historyczne i biograficzne przemiany codziennych praktyk.

Bibliografia

Andrzejewski Adam (1977), Sytuacja mieszkaniowa w Polsce w latach 1918–1974, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne.
Google Scholar

Ariès Philippe, Duby Georges (red.) (1990), Historia życia prywatnego. Tom 2: Od feudalizmu do renesansu, przełożyli Wiera Bieńkowska, Wojciech Gilewski, Katarzyna Skawina, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Google Scholar

Blunt Alison, Varley Ann (2004), Geographies of home, „Environment and Planning D: Society and Space”, special issue.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1191/1474474004eu289xx

Boccagni Paolo, Kusenbach Margarethe (2020), For a comparative sociology of home: Relationships, cultures, structures, „Current Sociology”, vol. 68(5), s. 595–606.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/0011392120927776

Burnett John (1986), A Social History of Housing, 1815–1985, London: Methuen.
Google Scholar

Campbell Colin (2005), The Desire for the New: Its Nature and Social Location as Presented in Theories of Fashion and Modern Consumerism, [w:] Roger Silverstone, Eric Hirsch (red.), Consuming Technologies: Media and Information in Domestic Spaces, London–New York: Routledge, s. 48–66.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9780203401491_chapter_3

De Grazia Victoria (2005), Irresistible Empire: America’s Advance Through Twentieth-century Europe, Cambridge: Harvard University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4159/9780674031180

Dowgiałło Bogna (2014), Kąpiel jako praktyka społeczna i kulturowa. O odczuciach ciała poddawanego działaniu wody, „Kultura i Społeczeństwo”, t. 58(2), s. 59–71.
Google Scholar

Elias Norbert (2011), O procesie cywilizacji. Analizy socjo- i psychogenetyczne, przełożyli Tadeusz Zabłudowski, Kamil Markiewicz, Warszawa: W.A.B.
Google Scholar

Giddens Anthony (2010), Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, przełożyła Alina Szulżycka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Główny Urząd Statystyczny (1966), Rocznik Statystyczny 1966, Warszawa.
Google Scholar

Główny Urząd Statystyczny (1970), Rocznik Statystyczny 1970, Warszawa.
Google Scholar

Główny Urząd Statystyczny (1981), Rocznik Statystyczny 1981, Warszawa.
Google Scholar

Główny Urząd Statystyczny (1986), Rocznik Statystyczny 1986, Warszawa.
Google Scholar

Główny Urząd Statystyczny (1996), Rocznik Statystyczny 1996, Warszawa.
Google Scholar

Główny Urząd Statystyczny (2001), Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2001, Warszawa.
Google Scholar

Główny Urząd Statystyczny (2011), Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2011, Warszawa.
Google Scholar

Gürel Meltem (2008), Bathroom as a modern space, „The Journal of Architecture”, vol. 13(3), s. 215–233.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/13602360802214943

Haddon Leslie (2011), Domestication Analysis, Objects of Study, and the Centrality of Technologies in Everyday Life, „Canadian Journal of Communication”, vol. 36(2), s. 311–324.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.22230/cjc.2011v36n2a2322

Hand Martin, Shove Elizabeth (2007), Condensing Practices: Ways of living with a freezer, „Journal of Consumer Culture”, vol. 7(1), s. 79–104.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/1469540507073509

Hand Martin, Shove Elizabeth, Southerton Dale (2005), Explaining Showering: A Discussion of the Material, Conventional, and Temporal Dimensions of Practice, „Sociological Research Online”, vol. 10(2), s. 101–113.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5153/sro.1100

Hartmann Maren (2020), (The domestication of) Nordic domestication?, „Nordic Journal of Media Studies”, vol. 2(1), s. 47–57.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/njms-2020-0005

Jarosz Dariusz (2010), Mieszkanie się należy… Studium z peerelowskich praktyk społecznych, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Aspra.
Google Scholar

Kaltenberg-Kwiatkowska Ewa (red.) (1982), Mieszkanie – analiza socjologiczna, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne.
Google Scholar

Kopytoff Igor (1986), The Cultural Biography of Things: Commoditization as Process, [w:] Arjun Appadurai (red.), The Social Life of Things. Commodities in Cultural Perspective, London: Cambridge University Press, s. 64–91.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511819582.004

Kornai Janos (1992), The Socialist System: The Political Economy of Communism, Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9780691228020

Krajewski Marek (2005), Kultury kultury popularnej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Google Scholar

Kuklo Cezary, Łukasiewicz Juliusz, Leszczyńska Cecylia (2014), Historia Polski w liczbach. Polska w Europie, t. 3, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych.
Google Scholar

Lehtonen Turo-Kimmo (2003), The Domestication of New Technologies as a Set of Trials, „Journal of Consumer Culture”, vol. 3(3), s. 363–385.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/14695405030033014

Lipovetsky Gilles (1987), L’Empire de l’éphémère: la mode et son destin dans les sociétés modernes, Paris: Gallimard.
Google Scholar

Lupton Ellen, Miller Abbott (1996), The Bathroom, The Kitchen and the Aesthetics of Waste: A Process of Elimination, New York: KIOSK.
Google Scholar

Marody Mirosława (2014), Jednostka po nowoczesności. Perspektywa socjologiczna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Google Scholar

Matysek Imielińska Magdalena (2014), Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa – ideowy eksperyment i socjologia w działaniu, „Journal of Urban Ethnology”, vol. 12, s. 149–171.
Google Scholar

Mazurek Małgorzata (2010), Społeczeństwo kolejki. O doświadczeniach niedoboru 1945–1989, Warszawa: Wydawnictwo Trio.
Google Scholar

Pantzar Mika (1997), Domestication of Everyday Life Technology: Dynamic Views on the Social Histories of Artifacts, „Design Issues”, vol. 13(3), s. 52–65.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/1511941

Pascual-Bordas Julia (2024), The domestic bathroom: a strongbox for gender performativity and transgression, „Social & Cultural Geography”, vol. 25(7), s. 1105–1123.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/14649365.2023.2257644

Penner Barbara (2013), Bathroom, London: Reaktion Books.
Google Scholar

Pessel Włodzimierz (2010), Antropologia nieczystości. Studia z kultury sanitarnej Warszawy, Warszawa: Wydawnictwo Trio.
Google Scholar

Power Anne (1993), Hovels to High Rise: State Housing in Europe Since 1850, London: Routledge.
Google Scholar

Quitzau Maj-Britt, Røpke Inge (2009), Bathroom Transformation: From Hygiene to Well-Being?, „Home Cultures”, vol. 6(3), s. 219–242.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2752/174063109X12462745321345

Shove Elizabeth (2003), Comfort, Cleanliness and Convenience: The Social Organization of Normality, Oxford: Berg.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1023/A:1026362829781

Silverstone Roger, Hirsch Eric, Morley David (1994), Information and communication technologies and the moral economy of the household, [w:] Roger Silverstone, Eric Hirsch (red.), Consuming Technologies. Media and information in domestic spaces, London: Routledge, s. 9–17.
Google Scholar

Skowrońska Marta (2020), Why do we have to turn on this washing machine? The processes of domesticating household technology – situations of resistance, „Etnografia Polska”, vol. 64(1–2), s. 199–218.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.23858/EP64.2020.011

Szatur-Jaworska Barbara (2000), Ludzie starzy i starość w polityce społecznej, Warszawa: Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Szpakowska Małgorzata (2003), Chcieć i mieć. Samowiedza obyczajowa w Polsce czasu przemian, Warszawa: W.A.B.
Google Scholar

Szpakowska Małgorzata (2008), Pralka frania, [w:] Małgorzata Szpakowska (red.), Obyczaje polskie. Wiek XX w krótkich hasłach, Warszawa: W.A.B., s. 254–259.
Google Scholar

Świda-Ziemba Hanna (2010), Młodzież PRL. Portrety pokoleń w kontekście historii, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar

Trautsolt-Kleyff Krystyna (1985), Wzory kulturowe użytkowania i urządzania mieszkań. Potrzeby rodzin a koncepcje projektowe, Warszawa: Instytut Wzornictwa Przemysłowego.
Google Scholar

Vigarello Georges (2012), Historia czystości i brudu. Higiena ciała od czasów średniowiecza, przełożyła Bella Szwarcman-Czarnota, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Google Scholar

Zalewska Joanna (2017), Consumer revolution in People’s Poland: Technologies in everyday life and the negotiation between custom and fashion (1945–1980), „Journal of Consumer Culture”, vol. 17(2), s. 321–339.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/1469540515595125

Zalewska Joanna (2018), Podłączeni pod społeczeństwo mody: udomawianie telewizora a kształtowanie się mody w Polsce Ludowej. Analiza materiałów z badań nad stylami życia Andrzeja Sicińskiego (1978–82), „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. XIV, nr 4, s. 190–218.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.14.4.10

Zalewska Joanna (2020), „And it all happened in our lifetime” – progress and comfort: the meaning of technology domestication practices, „Etnografia Polska”, t. 64(1–2), s. 219–243.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.23858/EP64.2020.012

Zalewska Joanna, Skowrońska Marta (2020), Technologies in the practices of daily life: Introduction, „Etnografia Polska”, t. 64(1–2), s. 193–196.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.23858/EP64.2020.010

Zalewska Joanna, Jewdokimow Marcin (2022), The wall unit: State policy and the emergence of fashion in People’s Poland, „Journal of Consumer Culture”, vol. 22(4), s. 1032–1048.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/14695405211039607

Zalewska Joanna, Schmidt Filip, Skowrońska Marta (2024), Udomowienie Frani: jak pralka wirnikowa zmieniała rodziny, relacje z przedmiotami i prace domowe w realnym socjalizmie, „Studia Socjologiczne”, t. 3(254), s. 87–116.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.24425/sts.2024.151935