Szkoły elementarne na Lubelszczyźnie w okresie okupacji austriackiej (1915–1917)
DOI:
https://doi.org/10.18778/1644-857X.21.02.04Słowa kluczowe:
szkoły elementarne, Lubelszczyzna, XIX-XX wiek, zabory, okupacja austriackaAbstrakt
Głównym celem artykułu jest opisanie stanu polskiego szkolnictwa elementarnego na Lubelszczyźnie w czasie I wojny światowej, przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości. Szkolnictwo elementarne opisywanego okresu opierało się przede wszystkim na małych szkołach jednoklasowych z jednym nauczycielem, jedynie w większych ośrodkach miejskich funkcjonowały szkoły wieloklasowe. Dzięki wielkiemu zaangażowaniu wielu społeczników (np. właścicieli ziemskich, duchowieństwa), ale i zwykłych obywateli, początek XX w. charakteryzował się nienotowanym wcześniej wzrostem liczby szkół, które umożliwiały dostęp do edukacji tysiącom dzieci i młodzieży. Mimo zniszczeń wojennych, braku infrastruktury szkolnej, niedoboru kadry dydaktycznej, mobilizacja społeczeństwa oraz przychylna w tej materii postawa władz austriackich, doprowadziła w latach 1915–1917 do wzrostu liczby szkół elementarnych z 426 do 1345. Dzięki temu liczba uczniów objętych edukacją wzrosła z około 30 tys. w 1915 r. do ponad 100 tys. w 1917 r. Ważnym osiągnięciem było również przekazanie przez władze austriackie jurysdykcji nad szkolnictwem administracji polskiej już na rok przed odzyskaniem niepodległości. Mimo wzmożonych działań, w ciągu kilku lat nie udało się nadrobić zaległości wynikających z polityki edukacyjnej władz rosyjskich realizowanej przez cały wiek XIX, jednak był to niezwykle istotny asumpt do odrodzenia i organizacji polskiego szkolnictwa w kolejnych latach. Artykuł bazuje na źródłach archiwalnych i opracowaniach z początku XX w., ukazując stan szkolnictwa nie tylko w ośrodkach miejskich, ale również na wsiach. Dzięki zachowanym sprawozdaniom, daje możliwość poznania szczegółowej sieci szkół, co może być przyczynkiem do podejmowania kolejnych badań w tej materii.
Pobrania
Bibliografia
Archiwum Archidiecezjalne Lubelskie: O szkołach elementarnych w 1917, Rep. 61 B VIII 19
Google Scholar
Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. XX, nr 70, Warszawa 1837.
Google Scholar
Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. LXVI, nr 219, Warszawa 1866.
Google Scholar
Stan szkolnictwa powszechnego w grudniu 1917 r. na terytorium obu byłych generalnych gubernatorstw: Warszawskiego i Lubelskiego, Warszawa 1919.
Google Scholar
Araszkiewicz S., Sytuacja szkolnictwa i oświaty w zaborze rosyjskim w latach 1831–1918. Szkolnictwo elementarne, [w:] Dzieje szkolnictwa i oświaty na wsi polskiej do 1918, red. S. Michalski, Warszawa 1982, s. 141–204.
Google Scholar
Brodowska H., Chłopi lubelscy o swoich sprawach i Polski, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Humaniora” 1982, vol. XXXVII, s. 135–155.
Google Scholar
Brodowska H., Chłopi o sobie i Polsce, Warszawa 1984.
Google Scholar
Bryda S., Działalność Rady Szkolnej m. Lublina za okres 1915–1928, [w:] Monografia szkolnictwa m. Lublina za czas od 1917 do 1927 roku, red. T. Wolski, Lublin 1928, s. 7–43.
Google Scholar
Ćwik W., Reder J., Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Lublin 1977.
Google Scholar
Dobrzański J., Ze studiów nad szkolnictwem elementarnym Lubelszczyzny w pierwszej połowie XIX wieku, Wrocław 1968.
Google Scholar
Gawarecka M., Lubelskie Towarzystwo szerzenia oświaty pod nazwą „Światło” (1906–1917), „Rocznik Lubelski” 1973, t. XVI, s. 183–210.
Google Scholar
Jemielity W., Z dziejów Kościoła w Królestwie Polskim w XIX wieku, „Roczniki Humanistyczne” 1973, t. XXI, z. 2, s. 265–293.
Google Scholar
Kołaczkowska A., Szkolnictwo powszechne w powiecie lubelskim 1917–1927, Lublin 1928.
Google Scholar
Konarski K., Dzieje szkolnictwa w b. Królestwie Kongresowym 1915–1918, Kraków 1923.
Google Scholar
Koprukowniak A., W okresie kształtowania się kapitalizmu 1864–1918, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, red. T. Mencel, Warszawa 1974, s. 641–736.
Google Scholar
Korzeniowski M., Wojna na Lubelszczyźnie w latach 1914–1915 w świetle wspomnień, „Przegląd Wschodnioeuropejski” 2017, t. VIII, z. 2, s. 11–22.
Google Scholar
Kucha R., Oświata elementarna w Królestwie Polskim w latach 1864–1914, Lublin 1982.
Google Scholar
Kucha R., Szkolnictwo Lublina w latach 1864–1915: zarys dziejów, Lublin 1995.
Google Scholar
Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej 1772–1918, Kraków 1980.
Google Scholar
Kumor-Mielnik J., Sieć dekanalna i parafialna (archi)diecezji lubelskiej w latach 1805–2005, Lublin 2011.
Google Scholar
Lewandowski J., Królestwo Polskie pod okupacją austriacką 1914–1918, Kraków 1980.
Google Scholar
Lewandowski J., Szkolnictwo na Lubelszczyźnie w czasie I wojny światowej – zarys problematyki badawczej, [w:] Stan i potrzeby badań nad oświatą i wychowaniem w Królestwie Polskim w latach 1815–1915, red. R. Kucha, K. Poznański, Lublin 1989, s. 304–311.
Google Scholar
Mencel T., Galicja Zachodnia 1775–1809. Studium z dziejów ziem polskich zaboru austriackiego po III rozbiorze, Lublin 1976.
Google Scholar
Mencel T., Początki organizacji Galicji Zachodniej w latach 1775–1796, „Kwartalnik Historyczny” 1970, R. LXXVII, z. 2, s. 308–332.
Google Scholar
Prauss K., W sprawie realizacji powszechnego nauczania w Królestwie Polskim, Warszawa 1917.
Google Scholar
Romanowski W., Działalność Lubelskiego Towarzystwa „Światło” na polu szkolnictwa elementarnego, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1960, t. III, s. 167–205.
Google Scholar
Romanowski W., Z dziejów szkoły i oświaty elementarnej na Lubelszczyźnie w początkach XX wieku, Lublin 1970.
Google Scholar
Sobociński W., Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, Toruń 1964.
Google Scholar
Trzebiatowski K., Szkolnictwo powszechne w Polsce w latach 1918–1932, Wrocław 1970.
Google Scholar
Wiercieński H., Opis statystyczny Guberni Lubelskiej, Warszawa 1901.
Google Scholar
Wydatki gmin na oświatę w powiecie Lubelskim do roku 1916, „Ziemia Lubelska” 1916, R. XI, nr 265, s. 4.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
