When he is looking for joy beyond his home... The image of an unfaithful husband from Polish landed gentry according to 19th century handbooks, diaries, memoirs, social periodicals and belles-lettres

Nina Kapuścińska-Kmiecik

doi:10.18778/2080-8313.19.08

Authors

Nina Kapuścińska-Kmiecik

DOI:

https://doi.org/10.18778/2080-8313.19.08

Keywords:

social history, landowners society, family life, marital infidelity, morality

Abstract

The presented text is a catalogue of possible reasons for the infidelity of husbands from the Polish landed gentry in the 19th century, and, at the same time, a list of pieces of advice and tips for wary wives intending to enjoy a happy family life. The problem of marital infidelity was vividly reflected in the handbooks that were fashionable in the era, especially those written for brides and honeymooners, in the narrative of codes of good manners, in social and family-related journals, as well as in belles-lettres. An equally important source of information on the subject matter are diaries and letters, which give us an insight into the sphere of private life of landowners, especially into mutual relations between spouses. On the basis of such diversified sources, it is possible to recreate the mentality of that time inclined to consider husbandly infidelity as a reaction to a malfunctioning marriage, especially to the disappointment with the wife. The basis of the indulgence for betraying husbands, which was justified in all possible ways, lays in the double morality characteristic of the times in question – manifested in separate moral standards of men and women.

References

Almasy F., Ogólne uwagi nad miłością, małżeństwem i domowym szczęściem jako zwierciadło przestrzegające w smutnych zdarzeniach życia ludzkiego, Lwów 1848.
Google Scholar

Balzac H., Fizjologia małżeństwa, [w:] Komedia ludzka, t. 20, Warszawa 1963.
Google Scholar

Balzac H., Kobieta trzydziestoletnia, [w:] Komedia ludzka, t. 5, Warszawa 1958.
Google Scholar

Becker G. W., Rady lekarsko-fizyczne dla małżonków płci obojga, których ma być skutkiem płodzenie pięknych i zdrowych dzieci, Lipsk 1820.
Google Scholar

Błędowska z Działyńskich H., Pamiątka przeszłości. Wspomnienia z lat 1794–1832, oprac. K. Kostenicz, Z. Makowiecka, Warszawa 1960.
Google Scholar

Celnart E., Manualik damski, czyli sposób odbywania paryskiej gotowalni obejmujący najpewniejsze a nieszkodzące sposoby zachowania piękności, naprawienia wad natury bez nadwyrężania zdrowia, sztukę ubierania się przyzwoicie we wszystkich okolicznościach i sposób podobania się, Wrocław 1848.
Google Scholar

Dąbrowska M., Noce i dnie, Warszawa 2003.
Google Scholar

Dobieszewska J., Poradnik dla gospodyń, t. 1, Warszawa 1868.
Google Scholar

Dzieduszycka z Jełowickich A., Kilka myśli o wychowaniu i wykształceniu niewiast naszych, Warszawa 1874.
Google Scholar

Gelsen C., Higiena miodowych miesięcy. Wskazówki dla nowożeńców, Warszawa 1909.
Google Scholar

Gomulicki W., Do niej i do niego. Pogadanki na temat małżeństwa, Warszawa 1896.
Google Scholar

Hoffmanowa z Tańskich K., Pamiątka po dobrej matce, czyli ostatnie jej rady dla córki, Warszawa 1820.
Google Scholar

Jaxa-Marcinkowski K., Upominek dla młodzieży płci obojga, Warszawa 1819.
Google Scholar

Jeleńska E., Kobieto, puchu marny…, Warszawa 1909.
Google Scholar

Jeleńska E., Matka, Warszawa 1922.
Google Scholar

Kamiński M., Kobieta, miłość i małżeństwo, czyli zbiór zdań, myśli i epigramatów najsławniejszych pisarzy, poetów i filozofów, o kobiecie, dziewicy, mężatce, przyjaciółce, oraz o miłości i małżeństwie, Warszawa 1873.
Google Scholar

Knigge A., Sztuka, jak żony w pożyciu swym z mężami zachować się mają, aby miłości i szacunku nie utraciły, Przemyśl 1817.
Google Scholar

Krasiński Z., Listy. Wybór, oprac. Z. Sudolski, Wrocław 1997.
Google Scholar

Kufer Kasyldy czyli wspomnienia z lat dziewczęcych: wybór z pamiętników XVIII–XIX w., oprac. D. Stępniewska, B. Walczyna, Warszawa 1974.
Google Scholar

Kuszański A., Urzędnik zdrowia małżeńskiego, czyli prawidła sztuki lekarskiej zastosowane do tegoż stanu. Książka użyteczna nie tylko mężom i żonom, których się dotyczą wszelkie ułomności stanu małżeńskiego, ale też i każdemu, kogo szczęśliwość i zdrowie małżeńskie obchodzi, b.m.w. 1819.
Google Scholar

Leśniewski P. E., Wychowaniec dziewiętnastego wieku, czyli przepisy przystojności i dobrego tonu w pożyciu towarzyskiem, Warszawa 1843.
Google Scholar

Lubomirski J., Historia pewnej ruiny. Pamiętniki 1839–1870, Warszawa 1975.
Google Scholar

Mańkowski F., Bóg i ludzkość. Kobieta i mężczyzna, Poznań 1844.
Google Scholar

Moszczeńska I., Co każda matka swojej dorastającej córce powiedzieć powinna, Warszawa 1903.
Google Scholar

Moszczeńska I., Czego nie wiemy o naszych synach. Fakty i cyfry dla użytku rodziców, Warszawa 1904.
Google Scholar

Najpiękniejsza historia miłości, przełożyli K. i K. Pruscy, Warszawa 2004.
Google Scholar

O obchodzeniu się kobiet z mężczyznami. Dodatek potrzebny do dzieła pod tytułem: Eliza, czyli wzór kobiet, b.m.w. 1802.
Google Scholar

Pieczyńska E., Żyj w czystości ducha i ciała, oprac. J. Surzycka-Chałubińska, Warszawa 1911.
Google Scholar

Plater-Zyberkówna C., Kobieta – ogniskiem w rodzinie. Z pogadanek do uczennic Chyliczkowskich, Warszawa 1914.
Google Scholar

Plater-Zyberkówna C., Na progu małżeństwa, Warszawa 1918.
Google Scholar

Prądzyński E., O prawach kobiety, Warszawa 1873.
Google Scholar

Przewodnik dla dam czyli rady dla płci pięknej, Warszawa 1842.
Google Scholar

Rosenblum B., Kobieta, miłość i małżeństwo pod względem moralnym, fizycznym, dyetetyczno-lekarskim, Warszawa 1844.
Google Scholar

Samozwaniec M., Maria i Magdalena, Kraków 1978.
Google Scholar

Stella-Sawicki J., Rady dla młodych mężatek, Warszawa 1903.
Google Scholar

Szujski J., O różnicy wychowania chłopców i dziewcząt, „Niewiasta. Pismo poświęcone płci pięknej” 1860, nr 12.
Google Scholar

Tarczewska A. z Tańskich, Historia mego życia. Wspomnienia warszawianki, oprac. I. Kaniowska-Lewańska, Wrocław 1967.
Google Scholar

Wojnarowska K., Pierścionki babuni czyli bieg życia kobiety, Lipsk 1845.
Google Scholar

Zenowicz I., Rodzina. Różnego rodzaju małżeństwa, „Rodzina” 1866, nr 10.
Google Scholar

Cwetsch-Wyszomirska M., W drodze ku „małżeństwu doskonałemu”. Małżeństwo na początku wieku XX w świetle „Czystości” i „Kosmetyki”, [w:] Kobieta i małżeństwo: społeczno-kulturowe aspekty seksualności: wiek XIX i XX, t. 8, red. A. Szwarc, A. Żarnowska, Warszawa 2004.
Google Scholar

Faber M., Szkarłatny płatek i biały, Warszawa 2007.
Google Scholar

Fedorowicz J., Konopińska J., Marianna i róże. Życie codzienne w Wielkopolsce w latach 1889–1914 w tradycji rodzinnej, Poznań 1995.
Google Scholar

Kita J., Tomasz Potocki (1809–1861): ewolucja postaw ziemianina polskiego, Łódź 2007.
Google Scholar

Kowalska-Glikman S., Kobiety w procesie przemian społecznych w Królestwie Polskim w XIX wieku, [w:] Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX w., t. 1, red. A. Szwarc, A. Żarnowska, Warszawa 1990.
Google Scholar

Mazur E., Działalność dobroczynna kobiet z warszawskich elit społecznych w drugiej połowie XIX wieku. Wariant tradycyjny i nowoczesny, [w:] Kobieta i kultura życia codziennego: wiek XIX i XX, zbiór studiów pod red. A. Żarnowskiej i A. Szwarca, Warszawa 1997.
Google Scholar

Rzepniewska D., Kobieta w rodzinie ziemiańskiej w XIX wieku, [w:] Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX w., t. 1, red. A. Szwarc, A. Żarnowska, Warszawa 1990.
Google Scholar

Rzepniewska D., Pojmowanie czasu wolnego w kręgach ziemiańskich, [w:] Kobieta i kultura czasu wolnego, t. 7, red. A. Szwarc, A. Żarnowska, Warszawa 2001.
Google Scholar

Rzepniewska D., Rodzina ziemiańska w Królestwie Polskim, [w:] Społeczeństwo polskie XVIII i XIX wieku. Studia o rodzinie, t. 9, red. J. Leskiewiczowa, Warszawa 1991.
Google Scholar

Sikorska-Kulesza J., Między nadmiarem a niedostatkiem. Uwagi o czasie wolnym ziemiaństwa w XIX w., [w:] Kobieta i kultura czasu wolnego, t. 7, red. A. Szwarc, A. Żarnowska, Warszawa 2001.
Google Scholar

Skarbek-Sokołowska A., Czas udręki i czas radości. Wspomnienia, Wrocław 1977.
Google Scholar

Stawiak-Ososińska M., Ponętna, uległa, akuratna…: ideał i wizerunek kobiety polskiej pierwszej połowy XIX wieku: (w świetle ówczesnych poradników), Kraków 2009.
Google Scholar

Szafer K., Matka – opiekunka – społecznik. Rola kobiety w Wielkim Księstwie Poznańskim na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Partnerka. Matka. Opiekunka. Status kobiety w dziejach nowożytnych od XVI do XX wieku, red. K. Jakubiak, Bydgoszcz 2000.
Google Scholar

Winiarz A., Kształcenie i wychowanie dziewcząt w Księstwie Warszawskim i w Królestwie Polskim (1807–1905), [w:] Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 2, cz. 2, Warszawa 1992.
Google Scholar