Zmiany koryta Kamionki (Płaskowyż Suchedniowski) na odcinku Ostojów – Rejów od XVIII wieku w oparciu o archiwalne materiały kartograficzne

Paweł Przepióra; Tomasz Kalicki

doi:10.18778/1427-9711.17.03

Authors

Paweł Przepióra Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Geografii, Zakład Geomorfologii, Geoarcheologii i Kształtowania Środowiska
Tomasz Kalicki Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Geografii, Zakład Geomorfologii, Geoarcheologii i Kształtowania Środowiska

DOI:

https://doi.org/10.18778/1427-9711.17.03

Keywords:

Kamionka, river changes, anthropogenic anastomoses, watermills, forges

Abstract

The aim of this paper is to present changes in the Kamionka riverbed and small-scale water retention in recent centuries, including the impact of anthropogenic activities. Kamionka is a right-side tributary of the Kamienna river. It is located in the northern part of the Świętokrzyskie Province. Kamionka is classified as an upland river, while its upper section can be characterized a mountain river. The length of the watercourse is 17 km and its average grade is 5‰. The Kamionka catchment covers the area of around 107 km2. The catchment area was located in the central part of the Old Polish Industrial District. From the Middle Ages to the end of the 19th century, there were about seven forges and many water mills. Many times the infrastructure of old forges was also used for mills, most of which in the Kamionka from the 19th century to the beginning of the 20th century. Forges and water mills led to visible changes in the development of the riverbed. These changes were reflected in the formation and disappearance of anthropogenic anastomoses and the anthropogenic small-scale water retention system. It is visible in archival and cartographic materials that perfectly record such changes. At the beginning of the 20th century, the activity of forges at Kamionka ends, as well as the activity of water mills in the middle of the 20th century. Currently many remains of the infrastructure of metallurgical and milling facilities have survived as embankments, channels and old ponds. The Kamionka valley is characterized by the presence of many, clear traces of industrial activity from the last centuries. It is visible in the form of preserved sections of multichannels which are the result of large anthropogenic transformations of the riverbed. The renaturalization process led to the destruction of many anthropogenic forms in the field, while the old ponds were drained or silted, becoming part of the Kamionka flood plain.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Baranowski, B., 1977. Polskie młynarstwo. Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, 1–137.
Google Scholar

Bąk, Ł., Górski, J., Szeląg, B., 2012. Wpływ kaskady zbiorników małej retencji Suchedniów i Rejów na redukcję fali wezbraniowej na rzece Kamionka. Acta Sci. Pol., Formatio Circumiectus 11 (1), 13–22.
Google Scholar

Bielenin, K., 1993. Starożytne górnictwo i hutnictwo żelaza w Górach Świętokrzyskich. Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce, 10–12.
Google Scholar

Bond, C.J., 1979. The reconstruction of the medieval landscape; the estates of Abingdon Abbey. Landscape History 1, The Society for Landscape Studies, Wakefield, 59–75.
Google Scholar

Brykała, D., 2009. Przestrzenne i czasowe zróżnicowanie odpływu rzecznego w dorzeczu Skrwy Lewej. Prace Geograficzne IGiPZ PAN 221, Warszawa.
Google Scholar

Chrabąszcz, M., Kalicki, T., Przepióra, P., Frączek, M., 2017. Zmiany koryta dolnej i środkowej Wiernej Rzeki od XVIII wieku. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica 16, 5–13.
Google Scholar

Fajer, M., 2003. Rola człowieka w rozwoju anastomozujących odcinków koryta Liswarty, [w:] Waga, J.M., Kocel, K. (red.), Człowiek w środowisku przyrodniczym – zapis działalności. Polskie Towarzystwo Geograficzne – Oddział Katowicki, 38–42.
Google Scholar

Kalicki, T., 2006. Zapis zmian klimatu oraz działalności człowieka i ich rola w holoceńskiej ewolucji dolin środkowoeuropejskich. Prace Geograficzne 204, PAN IGiPZ, Warszawa.
Google Scholar

Kalicki, T., Frączek, M., Przepióra, P., Kusztal, P., Kłusakiewicz, E., Malęga, E., 2018. Late Quaternary geomorphology and geoarchaelogy in the rivers of the Holy Cross Mountains region, Central Europe. Quaternary Research, 1–16.
Google Scholar

Kalicki, T., Chrabąszcz, M., Frączek, M., Fularczyk, K., Kłusakiewicz, E., Kusztal, P., Malęga, E., Przepióra, P. Zapis zmian antropogenicznych w formach i osadach dolin świętokrzyskich. Człowiek a środowisko – wzajemne oddziaływanie, Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa (w druku).
Google Scholar

Kaniecki, A., 1999. Młyny wodne w dawnym Poznaniu i ich wpływ na przeobrażenie stosunków wodnych. Acta Univ. N. Copernici, Geogr. 29, UMK, Toruń.
Google Scholar

Kłusakiewicz, E., Kalicki, T., Frączek, M., Przepióra, P., Chrabąszcz, M., Kusztal, P., Zaborska, D., 2017. Młyny wodne a rozwinięcie koryta górnej Kamiennej (region świętokrzyski), [w:] Brykała, D., Prarat, M., Lamparski, P. (red.), Materiały Konferencyjne Interdyscyplinarnego Seminarium Naukowego ,,Młyny wodne w dorzeczu dolnej Wisły od początku XVIII do początku XXI wieku”, UMK, Toruń, 44.
Google Scholar

Kobojek, E., 2009. Naturalne uwarunkowania różnych reakcji rzek nizinnych na antropopresję na przykładzie środkowej Bzury i jej dopływów. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 1–203.
Google Scholar

Kondracki, J., 2002. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Krupa, J., 2015. Natural and anthropogenic channel pattern changes in the mid-mountain valley during the Late Glacial and Holocene, Polish Uplands. Quaternary International 370, 55–65.
Google Scholar

Kukulak, J., 2004. Zapis skutków osadnictwa i gospodarki rolnej w osadach rzeki górskiej na przykładzie aluwiów dorzecza górnego Sanu w Bieszczadach Wysokich. Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, 5–126.
Google Scholar

Kusztal, P., Kalicki, T., Chrabąszcz, M., Frączek, M., Kłusakiewicz, E., Przepióra, P., Zaborska, D., 2017a. Powstanie i zanik małej retencji w ostatnich stuleciach na przykładzie wybranych dolin w Świętokrzyskiem. Książka abstraktów Ogólnopolskiej Konferencji „Nauka Okiem Młodego Naukowca”, Promovendi, Łódź, 21.
Google Scholar

Kusztal, P., Kalicki, T., Chrabąszcz, M., Frączek, M., Kłusakiewicz, E., Przepióra, P., Zaborska, D., 2017b. Nowożytne zakłady hutnicze i młyny a rozwinięcie koryta Czarnej Koneckiej powyżej zalewu w Sielpi (region świętokrzyski), [w:] Brykała, D., Prarat, M., Lamparski, P. (red.), Materiały Konferencyjne Interdyscyplinarnego Seminarium Naukowego ,,Młyny wodne w dorzeczu dolnej Wisły od początku XVIII do początku XXI wieku”, UMK, Toruń, 46.
Google Scholar

Łoś, M.J., 1978. Likwidacja młynów wodnych i jej skutki. Gospodarka Wodna 38 (12), PWN, Warszawa, 361–364.
Google Scholar

Mięsiak-Wójcik, M., 2018. Analysis of water retention changes in selected lake-wetland catchments of West Polesie based on historical documents. Limnol. Rev. 18 (2), 59–75.
Google Scholar

Podgórski, Z., 2004. Wpływ budowy i funkcjonowania młynów wodnych na rzeźbę terenu i wody powierzchniowe Pojezierza Chełmińskiego i przyległych części dolin Wisły i Drwęcy. UMK, Toruń, 1–203.
Google Scholar

Przepióra, P., 2017. Naturalne i historyczne zmiany zlewni Kamionki (Płaskowyż Suchedniowski) w subatlantyku. Praca doktorska (maszynopis, Archiwum), UJK, Kielce.
Google Scholar

Zaborska, D., Kalicki, T., Kusztal, P., Fularczyk, K., Nowak, M., Frączek, M., Przepióra, P., 2017. Sediments and relief of upper Czarna Konecka river valley donwstram of Czarnecka Góra (Polish Uplands) – preliminary results, [w:] Kvarter, A., Ivanov, M., Kleprlikova, L., Zacheus, L., Samanek, J., Kana, V. (red.), Sbornik abstrakt 23. Ustav geologickych ved PrF MU a Ceska geologicka spolecost, Brno, 63.
Google Scholar