Wybrane problemy Kościoła katolickiego w PRL w zakresie realizacji własnej misji

Jan Krajczyński

doi:10.18778/0208-6069.80.05

Autor

Jan Krajczyński Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Wydział Prawa Kanonicznego, Katedra Prawa o Posłudze Nauczania

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6069.80.05

Słowa kluczowe:

Polska Rzeczpospolita Ludowa, Kościół katolicki w Polsce (1945–1989), stosunki państwo–Kościół, wolność sumienia i religii, kościelna posługa rządzenia, nauczania i uświęcania

Abstrakt

Przedmiotem zainteresowania autora opracowania są relacje państwo – Kościół w Polsce Rzeczpospolitej Ludowej. Mając na uwadze trojakie zadania Kościoła w świecie, a mianowicie posługę rządzenia, nauczania i uświęcania, podjął on próbę określenia fundamentalnych problemów natury politycznej, społecznej, prawnej i administracyjnej, na jakie natrafił Kościół katolicki w zakresie realizacji wspomnianej misji w Polsce w latach 1945–1989.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Archiwum Akt Nowych, Biuro Polityczne KC PZPR, sygn. V/259, k. 223.
Google Scholar

Dekret z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich, Dz. U. 1946, Nr 13, poz. 87.
Google Scholar

Dekret z dnia 5 lipca 1946 r. o utworzeniu Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, Dz. U. 1946, Nr 34, poz. 210 ze zm.
Google Scholar

Dekret z dnia 6 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska, Dz. U. 1946, Nr 49, poz. 279.
Google Scholar

Dekret z dnia 5 sierpnia 1949 r. o zmianie niektórych przepisów prawa o stowarzyszeniach, Dz. U. 1949, Nr 45, poz. 335.
Google Scholar

Dekret z dnia 24 kwietnia 1952 r. o zniesieniu fundacji, Dz. U. 1952, Nr 25, poz. 172 ze zm.
Google Scholar

Dekret z dnia 9 lutego 1953 r. o obsadzaniu stanowisk kościelnych, Dz. U. 1953, Nr 10, poz. 42.
Google Scholar

Dekret z dnia 31 grudnia 1956 r. o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych, Dz. U. 1957, Nr 1, poz. 6.
Google Scholar

Komunikat Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu i Episkopatu z dnia 2 grudnia 1956 r. W Marian Fąka. 1978. Państwowe prawo wyznaniowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wybór tekstów źródłowych. 32–33. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Google Scholar

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r., Dz. U. 1952, Nr 33, poz. 232.
Google Scholar

List Episkopatu do Sejmu z dnia 21 czerwca 1961 r. w sprawie ograniczania posiadania gruntów w miastach. W Peter Raina. 1995. Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989. T. 2: Lata 1960–1974. 116–121. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.
Google Scholar

Okólnik Ministerstwa Oświaty z dnia 13 września 1945 r. w sprawie nauki szkolnej religii, Dz. Urz. Min. Ośw. 1945, Nr 4, poz. 189.
Google Scholar

Okólnik Ministra Oświaty z dnia 4 sierpnia 1958 r. w sprawie przestrzegania świeckości szkoły, Dz. Urz. Min. Ośw. 1958, Nr 9, poz. 123.
Google Scholar

Okólnik nr 3 Urzędu ds. Wyznań z 27 marca 1957 r. w sprawie budownictwa obiektów sakralnych i kościelnych oraz zaopatrywania tych obiektów w materiały budowlane. Wiadomości Diecezjalne Lubelskie 4 (1957): 115–116.
Google Scholar

Okólnik Urzędu ds. Wyznań z 3 czerwca 1957 r. do Wydziałów ds. Wyznań Wojewódzkich Rad Narodowych w sprawie stanu majątków kościelnych na Ziemiach Zachodnich. W Peter Raina. 1994. Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989. T. 1: Lata 1945–1959. 593–594. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.
Google Scholar

Oświadczenie działaczy katolickich z 1 marca 1953 r. w sprawie pisma Episkopatu Polski. W Peter Raina. 1994. Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989. T. 1: Lata 1945–1959. 402–404. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.
Google Scholar

Protokół z rozmów, 13 marca 1975 r., Archiwum Akt Nowych, Urząd ds. Wyznań, sygn. 125/5, k. 23–24.
Google Scholar

Sobór Watykański II. 1963. Dekret o środkach społecznego przekazywania myśli Inter mirifica.
Google Scholar

Tajne dokumenty. Państwo – Kościół 1980–1989. 1993. 360–362. Londyn–Warszawa: Aneks.
Google Scholar

Uchwała Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej z dnia 12 września 1945 r. w sprawie Konkordatu. W Marian Fąka. 1978. Państwowe prawo wyznaniowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wybór tekstów źródłowych. 26–27. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Google Scholar

Uchwała nr 231 Rady Ministrów z dnia 8 października 1973 r. w sprawie przekazania osobom prawnym Kościoła Rzymskokatolickiego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych, M.P. 1973, Nr 45, poz. 262.
Google Scholar

Uchwała nr 303 Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1973 r. w sprawie przekazania osobom prawnym Kościoła Rzymskokatolickiego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych, M.P. 1973, Nr 57, poz. 325.
Google Scholar

Ustawa z dnia 28 października 1948 r. o zakładach społecznej służby zdrowia i planowej gospodarce w służbie zdrowia, Dz. U. 1948, Nr 55, poz. 434.
Google Scholar

Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego, Dz. U. 1950, Nr 9, poz. 87 ze zm.
Google Scholar

Ustawa z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania, Dz. U. 1961, Nr 32, poz. 160 ze zm.
Google Scholar

Ustawa z dnia 23 czerwca 1971 r. o przejściu na osoby prawne Kościoła Rzymskokatolickiego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Dz. U. 1971, Nr 16, poz. 156.
Google Scholar

Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 12 czerwca 1945 r. w sprawie tymczasowego regulaminu egzaminu dojrzałości w liceum pedagogicznym, Dz. Urz. Min. Ośw. 1945, Nr 2, poz. 57.
Google Scholar

Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 5 czerwca 1946 r. w sprawie organizacji roku szkolnego 1946/47 w zakresie kształcenia dorosłych w szkołach i na kursach dla dorosłych, Dz. Urz. Min. Ośw. 1945, Nr 7, poz. 218.
Google Scholar

Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 7 grudnia 1956 r. w sprawie udziału nauczycieli przedmiotów nadobowiązkowych w posiedzeniach rad pedagogicznych, Dz. Urz. Min. Ośw. 1956, Nr 16, poz. 155.
Google Scholar

Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 8 grudnia 1956 r. w sprawie nauczania religii w szkołach, Dz. Urz. Min. Ośw. 1956, Nr 9, poz. 112.
Google Scholar

Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 4 sierpnia 1958 r. w sprawie nauczycieli religii, Dz. Urz. Min. Ośw. 1958, Nr 9, poz. 121.
Google Scholar

Zarządzenie Rady Ministrów z 5 maja 1953 r. w sprawie wykonania dekretu o obsadzaniu stanowisk kościelnych, M.P. 1953, Nr 43, poz. 522.
Google Scholar

Bar, Wiesław. 2000. „Prawo wyznań religijnych do mass mediów”. W Prawo wyznaniowe. Red. Henryk Misztal. Lublin: Wydawnictwo Diecezjalne.
Google Scholar

Bączkowicz, Franciszek. 1957. Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa. T. 1. Opole: Wydawnictwo Diecezjalne Św. Krzyża.
Google Scholar

Casaroli, Agostino. 2001. Pamiętniki. Męczeństwo cierpliwości. Stolica Święta i kraje komunistyczne (1963–1989). Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”.
Google Scholar

Dominiczak, Henryk. 2000. Organy bezpieczeństwa PRL w walce z Kościołem katolickim 1944– 1990 w świetle dokumentów MSW. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona.
Google Scholar

Dudek, Antoni. 1994. „O działaniach antykościelnych władz PRL w latach 1958–1966”. Chrześcijanin w Świecie 196 (4): 191–204.
Google Scholar

Dudek, Antoni. 1995. Państwo i Kościół 1945–1970. Kraków: PiT.
Google Scholar

Dudek, Antoni, Ryszard Gryz. 2003. Komuniści i Kościół w Polsce 1945–1989. Kraków: Znak.
Google Scholar

Fąka, Marian. 1978. Państwowe prawo wyznaniowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wybór tekstów źródłowych. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Google Scholar

Fijałkowska, Barbara. 1999. Partia wobec religii i Kościoła w PRL 1944–1955. T. 1. Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.
Google Scholar

Fitych, Tadeusz. 1994. „Służba wojskowa alumnów w PRL”. Chrześcijanin w Świecie 196 (4): 119–135.
Google Scholar

Grzelak, Edward. 1972. „Stosunek państwa socjalistycznego do religii, wierzeń religijnych obywateli oraz kościołów i związków wyznaniowych”. W Wybrane zagadnienia marksistowskiego religioznawstwa. Red. Józef Grudzień. 191–227. Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar

Hemmerling, Zygmunt. 1990. „Bitwa o dusze. Polityka Gomułki wobec Kościoła w okresie Millenium”. Konfrontacje 8: 16–17.
Google Scholar

Karolewicz, Grażyna. 2000. „Represje wobec społeczności Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w latach 1944–1956”. W Aparat ucisku na Lubelszczyźnie w latach 1944–1956 wobec duchowieństwa katolickiego. Red. Zygmunt Zieliński. 47–56. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
Google Scholar

Kąkol, Kazimierz. 1982. Kościół a socjalistyczna rzeczywistość. Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar

Konopka, Hanna. 1995. Religia w szkołach Polski Ludowej. Sprawa nauczania religii w polityce państwa (1944–1961). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Google Scholar

Kowalczyk, Krzysztof. 1999. „Rozważania o działalności »księży-patriotów« w województwie szczecińskim (1950–1955)”. W Ziemie zachodnie i północne Polski w okresie stalinowskim. Red. Czesław Osękowski. 145–146. Zielona Góra: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Google Scholar

Kowalczyk, Krzysztof. 2003. W walce o „rząd dusz”. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Google Scholar

Leksykon duchowieństwa represjonowanego w Polsce w latach 1945–1989. 2002. T. 1. Red. Jerzy Myszor. Warszawa: Verbinum.
Google Scholar

Lesiński, Andrzej. 1995. Służba wojskowa kleryków w PRL (1959–1980), Olsztyn: Ośrodek Badań Nauk. im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
Google Scholar

Markiewicz, Stanisław. 1988. Podstawy marksistowskiego religioznawstwa i polityki wyznaniowej PRL. Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar

Mezglewski, Artur. 2000a. „Nauczanie religii”. W Prawo wyznaniowe. Red. Henryk Misztal. 371– 375. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski, s. 371–375.
Google Scholar

Mezglewski, Artur. 2000b. „Nauczanie religii w Polsce Ludowej”. Studia z Prawa Wyznaniowego 1: 26–35.
Google Scholar

Mezglewski, Artur. 2000c. „Szkolnictwo wyznaniowe”. W Prawo wyznaniowe. Red. Henryk Misztal. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski, s. 361–370.
Google Scholar

Mezglewski, Artur. 2004. Szkolnictwo wyznaniowe w Polsce w latach 1944–1980. Studium historyczno-prawne. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
Google Scholar

Mezglewski, Artur. 2009. Polski model edukacji religijnej w szkołach publicznych. Aspekty prawne. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
Google Scholar

Mikołajczyk, Marian. 2002. Millenium polskie. Walka o rząd dusz. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”.
Google Scholar

Myszor, Jerzy. 1990. Historia diecezji katowickiej. Katowice: Wydawnictwo Kurii Archidiecezji Katowickiej.
Google Scholar

Pietrzak, Michał. 2003. Prawo wyznaniowe. Warszawa: LexisNexis.
Google Scholar

Polska w dokumentach z archiwów rosyjskich 1949–1953. 2000. Red. Aleksander Kochański i in. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN.
Google Scholar

Popek, Leon. 1992. „Diecezja łucka”. W Życie religijne w Polsce pod okupacją 1939–1945. Metropolie wileńska i lwowska, zakony. Red. Zygmunt Zieliński. 497–502. Katowice: Wydawnictwo Unia.
Google Scholar

Raina, Peter. 1994. Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989. T. 1: Lata 1945–1959. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.
Google Scholar

Raina, Peter. 1995. Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989. T. 2: Lata 1960–1974. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.
Google Scholar

Raina, Peter. 1998. Rozmowy biskupa Dąbrowskiego z władzami PRL. Stolica Apostolska reguluje organizację kościelną na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski. Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne.
Google Scholar

Raina, Peter. 2001a. Arcybiskup Dąbrowski. Rozmowy watykańskie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”.
Google Scholar

Raina, Peter. 2001b. Cele polityki władz PRL wobec Watykanu. Tajne dokumenty 1967–1989. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”.
Google Scholar

Rybczyński, Henryk. 1981. „W sprawie konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską z 10 lutego 1925 roku”. W Kościół w II Rzeczpospolitej. Red. Zygmunt Zieliński, Stanisław Wilk. 49–52. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Google Scholar

Skubiszewski, Krzysztof. 1981. „Konkordat z 10 lutego 1925 roku. Zagadnienia prawno-międzynarodowe”. W Kościół w II Rzeczpospolitej. Red. Zygmunt Zieliński, Stanisław Wilk. 35–47. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Google Scholar

Stanisławski, Tadeusz. 2000. „Opodatkowanie i dochody Kościoła oraz regulacje własności nieruchomości kościelnych”. W Prawo wyznaniowe. Red. Henryk Misztal. 453–459. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
Google Scholar

Stanisz, Piotr. 2000. „Ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne osób duchownych”. W Prawo wyznaniowe. Red. Henryk Misztal. 465–474. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
Google Scholar

Stefaniak, Janusz. 1998. Polityka władz państwowych PRL wobec prasy katolickiej w latach 1945–1953. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Swastek, Józef. 1994. „Laicyzacja życia publicznego jako program oświaty i kultury w PRL”. Chrześcijanin w Świecie 196 (4): 26–33.
Google Scholar

Szlachcic, Franciszek. 1990. Gorzki smak władzy. Warszawa: Wydawnictwo Fakt.
Google Scholar

Szuba, Ludwik. 2002. Polityka oświatowa państwa polskiego w latach 1944–1955. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Google Scholar

Śledzianowski, Jan. 2008. Ksiądz Czesław Kaczmarek, biskup kielecki 1895–1963. Kielce: Wydawnictwo Jedność.
Google Scholar

Walewander, Edward (red.). 2002. Oblicze ideologiczne szkoły polskiej w latach 1944–1955. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
Google Scholar

Wyszyński. Stefan. 1982. Zapiski więzienne. Paryż: Editions du dialogue.
Google Scholar

Wyszyński, Stefan. 2003. Pro memoria 1948–1953. Maszynopis (cyt. za: Jan Żaryn. Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989). Warszawa: Wydawnictwo Neriton).
Google Scholar

Zamiatała, Dominik. 2000. Caritas. Działalność i likwidacja organizacji 1945–1950. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Google Scholar

Zbudniewek, Janusz. 1994. „Prawodawstwo i praktyka władz centralnych i terenowych PRL w zakresie kultu religijnego”. Chrześcijanin w Świecie 196 (4): 101–118.
Google Scholar

Zieliński, Zygmunt. 2003. Kościół w Polsce 1944–2002. Radom: Wydawnictwo Polwen.
Google Scholar

Żaryn, Jan. 1997a. Kościół a władza w Polsce (1945–1950). Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Google Scholar

Żaryn, Jan. 1997b. „Nieznany list Prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego do Stolicy Apostolskiej w sprawie tzw. Porozumienia z rządem z 14 kwietnia 1950 r.”. Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały 2: 291–308.
Google Scholar

Żaryn, Jan. 2003. Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989). Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Google Scholar

Żukowski, Marek. 2001. Krótki oddech wolności. Pomorze Zachodnie w latach 1945–1957. Koszalin: Towarzystwo Ziemi Darłowskiej.
Google Scholar