Kaplice św. św. Piotra i Pawła oraz św. Mikołaja w przestrzeni katedry krakowskiej w XIII–XV wieku

Piotr Pajor

doi:10.18778/2084-851X.09.03

Authors

Piotr Pajor Pontifical University of John Paul II in Krakow, Institute of the History of Art and Culture https://orcid.org/0000-0002-1957-8326

DOI:

https://doi.org/10.18778/2084-851X.09.03

Keywords:

cult of Saints, relics, Gothic architecture, Kraków, Middle Ages

Abstract

The article presents a proposal for a new reading of the functions, history and formal transformations of the chapels of St. st. Peter and Paul and St. Nicholas. The chapels were added to the aisles of the romanesque cathedral, but during the construction of the present church (1320–1364) they were included in the new building, which lead to their extensive reconstruction and enlargement. The time and circumstances of the construction of the chapel of St. Nicholas are unknown. Chapel of St. st. Peter and Paul, according to the local tradition, in its original form, was founded by Bishop Prandota, most likely in connection with the cult of St. Stanislaus, canonized in 1253. Although, according to almost all the literature to date, a year later the saint’s relics were placed in the center of the nave of the cathedral, it seems more likely that they were placed in the aforementioned chapel. In the Gothic cathedral, the altar of St. Stanislaus was moved to its central point, but the chapel of St. st. Peter and Paul retained an important role in the worship of the martyr, as it included his arm reliquary, and from some point on also an old empty sarcophagus, in which, after canonization, the main particle of the remains were laid. In the 15th century chapel of St. Nicholas was the place where the reliquary of the saint’s head was presented. Fot this purpose, gallery was erected above its entrance. The chapels were extended so that they joined both the aisles and the transept, in the center of which the altar of St. Stanislaus was placed; thus, all three objects form a line that crosses the main axis of the church. It seems that the decision for such a sacral topography composition was made already during the construction of the cathedral, modifying the original project, assuming the erection of a narrow transept.

References

AZK – Archiwum Zamku Królewskiego na Wawelu.
Google Scholar

DŁUGOSZ, [LB] – Ioannis Dlugossi, Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis, t. 1–3, wyd. Aleksander Przezdziecki, Cracoviae 1863–1864 (=Joannis Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis, Opera omnia, t. 8).
Google Scholar

DŁUGOSZ [1887] – Joannis Dlugossi, Opera. Vita S. Stanislai – Vita B. Kunegundis – Vitae episcoporum poloniae – Vita Sbignei de Oleśnica cardinalis – Clenodia. Banderia Prutenorum – Epistolae, wyd. Ignatius Polkowski, Żegota Pauli, Cracoviae 1887 (=Joannis Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis, Opera omnia, t. 1).
Google Scholar

DŁUGOSZ [1974] – Jana Długosza Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, księga siódma, księga ósma, Warszawa 1974.
Google Scholar

GRUNEWEG – Die Aufzeichnungen des Dominikaners Martin Gruneweg (1562-ca. 1618): über seine Familie in Danzig, seine Handelsreisen in Osteuropa und sein Klosterleben in Polen, wyd. Almut Bues, Wiesbaden 2008.
Google Scholar

KDKK – Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej ś. Wacława, t. 1–2, wyd. Franciszek Pieko siński, Kraków 1874–1883.
Google Scholar

MPH – Monumenta Poloniae Historica. Pomniki dziejowe Polski, t. 1–4, Lwów 1864–1884.
Google Scholar

MPV – Monumenta Poloniae Vaticana, t. 1, Cracoviae 1913.
Google Scholar

ALBRECHT 2003 – Stephan Albrecht, Die Inszenierung der Vergangenheit im Mittelalter. Die Klöster von Glastonbury und Saint-Denis, München 2003.
Google Scholar

BEŁCH 1977 – Stanisław Bełch, Święty Stanisław. Biskup Męczennik. Patron Polaków, London 1977.
Google Scholar

BINSKI 2004 – Paul Binski, Becket’s Crown. Art and Imagination in Gothic England, New Haven–London 2004.
Google Scholar

BORAWSKA 1950 – Danuta Borawska, Z dziejów jednej legendy. W sprawie genezy kultu św. Stanisława biskupa, Warszawa 1950.
Google Scholar

BRACHMANN 2008 – Christoph Brachmann, Um 1300. Vorparlerische Architektur im Elsass, in Lothringen und Südwestdeutschland, Korb 2008.
Google Scholar

CROOK 2011 – John Crook, English Medieval Shrines, Woodbridge 2011.
Google Scholar

CROSSLEY 1985 – Paul Crossley, Gothic Architecture in the Reign of Kasimir the Great. Church Architecture in Lesser Poland 1320–1380, Kraków 1985.
Google Scholar

CROSSLEY 2001 – Paul Crossley, Bohemia Sacra and Polonia Sacra. Liturgy and History in Prague and Krakow Cathedrals, „Folia Historiae Artium”, Nova Series, t. 7 (2001), s. 49–69.
Google Scholar

CZYŻEWSKI 2003 – Krzysztof J. Czyżewski, Srebrne wyposażenie średniowiecznego ołtarza św. Stanisława w Katedrze Krakowskiej, „Folia Historica Cracoviensia”, t. 9 (2003), s. 11–52.
Google Scholar

CZYŻEWSKI 2008 – Krzysztof J. Czyżewski, Martin Gruneweg o krakowskiej katedrze, [w:] „Żeby wiedzieć”. Studia dedykowane Helenie Małkiewiczównie, red. Wojciech Walanus, Kraków 2008, s. 243–256.
Google Scholar

CZYŻEWSKI 2016 – Krzysztof J. Czyżewski, Kaplica Wazów – czyli ostatnie mauzoleum jagiellońskie na Wawelu, „Studia Waweliana”, t. 17 (2016), s. 77–129.
Google Scholar

FIRLET 2016 – Janusz Firlet, Badania archeologiczno-architektoniczne we wnętrzu kaplicy Wazów przy katedrze krakowskiej, „Studia Waweliana”, t. 17 (2016), s. 163–170.
Google Scholar

FIRLET/PIANOWSKI 2000 – Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski, Przemiany architektury rezydencji monarszej oraz katedry na Wawelu w świetle nowych badań, „Kwartalnik architektury i Urbanistyki”, t. 44 (2000), z. 4, s. 207–236.
Google Scholar

FIRLET/PIANOWSKI 2017 – Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski, Zespół katedry krakowskiej w XI i XII wieku, [w:] Klejnot w koronie. 650-lecie konsekracji katedry krakowskiej, red. Jacek Urban, Ewelina Zych, Kraków 2017, s. 45–62.
Google Scholar

HORN 2017 – Hauke Horn, Erinnerungen, geschrieben in Stein. Spuren der Vergangenheit in der mittelalterlichen Kirchenarchitektur, Berlin 2017.
Google Scholar

JANICKI 2003 – Marek Janicki, Zaginione inskrypcje poetyckie katedry wawelskiej (do końca XVI wieku), cz. 1: Epitafia biskupie i królewskie, „Studia Waweliana”, t. 11–12 (2002–2003), s. 43–72.
Google Scholar

KALINOWSKA 1991 – Janina Kalinowska, Kaplica Jana Hińczy w katedrze na Wawelu i jej malowidła ścienne, „Studia do Dziejów Wawelu”, t. 5 (1991), s. 133–231.
Google Scholar

KRATZKE 2005 – Christine Kratzke, Ausstrahlung und Anblick. Hagioskope in mittelalterlichen Klosterkirchen der Zisterzienser und Zisterzienserinnen im architekturhistorischen Kontext, [w:] Licht und Farbe in der mittelalterlichen Backsteinarchitekur des südlichen Ostseeraums, red. Ernst Badstübner et al., Berlin 2005, s. 71–97.
Google Scholar

KUMOR 1998 – Bolesław S. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 1, Kraków 1998.
Google Scholar

LE POGAM 2003 – Pierre-Yves Le Pogam, The Hagioscope in the Princely Chapels in France from the 13th to the 15th Century, [w:] Court chapels of the High and Late Middle Ages and their Artistic Decoration: Proceedings from the International Symposium, red. Jiří Fajt, Praha 2003, s. 171–178.
Google Scholar

PIANOWSKI 2006 – Zbigniew Pianowski, Architektura monumentalna wczesnośredniowiecznego Krakowa, [w:] Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII wieku, red. Elżbieta Firlet, Emil Zaitz, Kraków 2006, s. 163–220.
Google Scholar

PIANOWSKI 2007 – Zbigniew Pianowski, Wawel około roku 1250, „Wiadomości Konserwatorskie”, t. 21 (2007), s. 11–14.
Google Scholar

PIETRUSIŃSKI 1975 – Jerzy Pietrusiński, Katedra krakowska – biskupia czy królewska. Dzieje fun dacji, [w:] Sztuka i ideologia XIV wieku. Materiały Sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, 29 i 30 listopada 1973, red. Piotr Skubiszewski, Warszawa 1975, s. 249–273.
Google Scholar

PIETRUSIŃSKI 1996 – Jerzy Pietrusiński, Krakowska katedra romańska fundacji króla Bolesława II Szczodrego, [w:] Katedra krakowska w średniowieczu. Materiały Sesji Oddziału Krakowskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków 1996, s. 43–107.
Google Scholar

POLKOWSKI 1885 – Ignacy Polkowski, Grób i trumna ś. Stanisława na Wawelu. Studium archeologiczno-historyczne, Kraków 1885.
Google Scholar

ROŻEK 1979 – Michał Rożek, Ara Patriae. Dzieje grobu św. Stanisława w katedrze na Wawelu, „Analecta Cracoviensia”, t. 11 (1979), s. 433–460.
Google Scholar

ROŻEK 1980 – Michał Rożek, Katedra wawelska w XVII w., Kraków 1980.
Google Scholar

ROŻNOWSKA-SADRAEI 2008 – Agnieszka Rożnowska-Sadraei, Pater Patriae. The Cult of Saint Stanislaus and the Patronage of Polish Kings 1200–1455, Kraków 2008.
Google Scholar

STARNAWSKA 2008 – Maria Starnawska, Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 2008.
Google Scholar

ULIČNÝ 2015 – Petr Uličný, The Choirs of St Vitus’s Cathedral in Prague: A Marriage of Liturgy, Coronation, Royal Necropolis and Piety, „Journal of the British Archaeological Association”, t. 168 (2015), s. 186–233.
Google Scholar

WALCZAK 1992 – Marek Walczak, Przemiany architektoniczne katedry krakowskiej w pierwszej połowie XV wieku i ich związek z działalnością fundacyjną kardynała Zbigniewa Oleśnickiego, „Studia Waweliana”, t. 1 (1992), s. 7–28.
Google Scholar

WALCZAK 2001 – Marek Walczak, „Alter Christus”. Studia nad obrazowaniem świętości w sztuce średniowiecznej na przykładzie św. Tomasza Becketa, Kraków 2001.
Google Scholar

WALCZAK 2006 – Marek Walczak, Rzeźba architektoniczna w Małopolsce za czasów Kazimierza Wielkiego, Kraków 2006.
Google Scholar

WĘCŁAWOWICZ 2005 – Tomasz Węcławowicz, Krakowski kościół katedralny w wiekach średnich.Funkcje i możliwości interpretacji, Kraków 2005.
Google Scholar

WĘCŁAWOWICZ 2014 – Tomasz Węcławowicz, Królewski kościół katedralny na Wawelu. W rocznicę konsekracji 1364–2014, Kraków 2014.
Google Scholar

WOJCIECHOWSKI 1900 – Tadeusz Wojciechowski, Kościół katedralny w Krakowie, Kraków 1900.
Google Scholar

ŻUROWSKA 1972 – Klementyna Żurowska, Geneza zachodniej części tak zwanej drugiej katedry wawelskiej, „Zeszyty Naukowe UJ. Prace z Historii Sztuki”, t. 10 (1972), s. 35–72.
Google Scholar