Banki łódzkie i ich działalność do 1918 roku

Abstrakt

Stereotyp XIX-wiecznej Łodzi to wizerunek miasta potężnych fabryk, przede wszystkim włókienniczych, kipiących przepychem pałaców i willi fabrykanckich, uzupełniony o mit Łodzi secesyjnej. W takim mieście rządził przede wszystkim pieniądz i zysk. Miasto przemysłowe, w którym obracanie kapitałem i gromadzenie coraz większych zysków odgrywało tak doniosłą rolę, nie mogło funkcjonować bez wszelkiego rodzaju instytucji finansowo-kredytowych z bankami na czele, ułatwiającymi obrót pieniądza oraz pozyskiwanie kredytów i pożyczek. Jednak przez kilka dziesięcioleci przemysłowego rozwoju w mieście nie istniał żaden bank, ani żadna inna instytucja finansowo-kredytowa. Sytuacja zmieniła się dopiero w przededniu wybuchu powstania styczniowego. Przez następne pół wieku, do wybuchu I wojny światowej, w wyniku intensywnego rozwoju gospodarczego Łodzi oraz okolicznych miast i miejscowości, powstało tutaj szereg nowoczesnych instytucji finansowych. Kiedy w 1870 r. w Łodzi było tylko 2 tego typu instytucje, to w 1913 r., w przestrzeni miasta funkcjonowało już 37 instytucji finansowo-kredytowych.

W okresie odwilży posewastopolskiej, w 1858 r., podjęto decyzję o powołaniu do życia w Łodzi oddziału Banku Polskiego, którego naczelnym zadaniem było przede wszystkim wspieranie polityki gospodarczej rządu Królestwa Polskiego. Uzyskanie kredytu długoterminowego przez miejscowych przemysłowców było wyraźnie utrudnione. Niebawem łódzka filia Banku Polskiego przekształcona została w kantor rosyjskiego Banku Państwa. Stąd też w 1871 r. pojawiła się idea utworzenia w Łodzi banku akcyjnego z kapitałem prywatnym. 19 VIII 1872 r. zatwierdzono ustawę Banku Handlowego w Łodzi, a do władz nowo powołanej instytucji weszli obok warszawskich pomysłodawców, łódzcy przemysłowcy: niemieccy – K. Scheibler i L. Grohman oraz żydowscy – W. Ginsberg i H. Konstadt. Z czasem decydująca rolę odgrywała w nim rodzina Scheiblerów-Herbstów. Przez niemal cały okres w zarządzie Banku Handlowego dominowali przemysłowcy pochodzenia niemieckiego. Łódzki Bank Handlowy pod względem zasobności w przestrzeni Królestwa Polskiego ustępował wówczas jedynie Bankowi Handlowemu w Warszawie.

Dynamiczny rozwój łódzkiego przemysłu w latach 90. XIX w. prowadził do nagromadzenia kapitałów, a to skłaniało miejscowych przemysłowców do szukania okazji ich korzystnej lokaty. Stąd też czas na kolejny łódzki bank prywatny, który powstał w 1897 r. z inicjatywy przemysłowców łódzkich z rodziny Geyerów, a ponadto O. Kindlera i L. Landaua. Jego sfera działalności nie odbiegała od form działalności Banku Handlowego.

W przestrzeni dynamicznie rozwijającego się wielkiego przemysłowego miasta oddział rosyjskiego Banku Państwa oraz dwa prywatne banki akcyjne nie mogły zaspokoić miejscowych potrzeb finansowo-kredytowych. Stąd też na rynku łódzkim swojej szansy na poważne zyski poszukiwały banki rosyjskie oraz warszawski Bank Handlowy, które z czasem założyły tutaj swoje oddziały: Azowsko-Doński Bank Handlowy (1893), warszawski Bank Handlowy (1896), Ryski Bank Handlowy (1897), Wołżsko-Kamski Bank Handlowy (1906).

Powyższe banki związane były swoimi interesami przede wszystkim z największymi przemysłowcami Łodzi i okręgu, natomiast w obsłudze mniejszych zakładów, rzemiosła i handlu specjalizowały się raczej domy bankierskie. Ich właściciele wywodzili się ze środowiska żydowskiego, a liczba tych instytucji finansowo-kredytowych w Łodzi wahała się od 1 w 1870 r. przez 11 w latach 1902–1904, do 3 w 1913 r.

Do wybuchu I wojny światowej Łódź była drugim po Warszawie centrum instytucji bankowych i finansowo-kredytowych w przestrzeni Królestwa Polskiego. Banki łódzkie i inne instytucje o charakterze finansowo-kredytowym wraz z wybuchem I wojny światowej weszły w okres kryzysu, a oddział Banku Państwa i oddziały banków rosyjskich w Łodzi uległy wręcz likwidacji. Wszystkie banki i domy bankowe posiadały w Łodzi piękne siedziby, które do dzisiaj należą do najważniejszych zabytkowych budynków miasta.