Vor, in und hinter der Wirklichkeit. Die Annexion der Persönlichkeit in Ingmar Bergmans Filmnovelle "Persona" und in Martin Walsers Novelle "Ein fliehendes Pferd"

Andrzej Pilipowicz

doi:10.18778/2196-8403.2012.06

Autor

Andrzej Pilipowicz

DOI:

https://doi.org/10.18778/2196-8403.2012.06

Słowa kluczowe:

okres prenatalny, rzeczywistość, granica śmierci, transplantacja osobowości, Sigmund Freud

Abstrakt

Każda forma fałszuje egzystencję, jednak człowiek potrzebuje jej, aby móc się narodzić. Bohaterka noweli filmowej Persona Ingmara Bergmana i bohater noweli Spłoszony koń Martina Walsera występują przeciwko formom społecznych relacji, które pozbawiają ich byt autentyczności. Elisabet cofa swoją egzystencję do okresu prenatalnego, dzięki czemu demontuje zarówno swoją formę, jak i wszystkie formy wytworzone przez rzeczywistość. Helmut natomiast podejmuje z nimi grę, utrwalając je w ten sposób: przesuwa swoją egzystencję na koniec okresu postnatalnego i dociera do granicy śmierci, która każdą formę ostatecznie unicestwia. Aby wrócić do życia, które nie może obyć się bez form, bohaterowie muszą dokonać transplantacji osobowości: Elisabet próbuje przejąć tożsamość Almy, a Helmut usiłuje przywłaszczyć sobie tożsamość Klausa. Zmiany zachodzące w ich osobowości stają się bardziej widoczne z perspektywy teorii Zygmunta Freuda, który wskazuje na dynamikę, złożoność i wrażliwość ludzkiej psychiki.

Bibliografia

ANTONIEWICZ-DURCZAK, DARIA (1992): Literackość scenariuszy Ingmara Bergmana. [Das Literarische der Drehbücher von Ingmar Bergman]. Poznań [unveröffentliche Dissertation].
Google Scholar

ANTONIEWICZ-DURCZAK, DARIA (1996): Die Ästhetik des Wortes und die Ästhetik des Bildes. In: KRYSZTOFIAK, MARIA (ed.): Poznan Literary Papers. Bd. 2. Poznań, 91-113.
Google Scholar

BERGMAN, INGMAR (2002): Persona. In: BERGMAN, INGMAR: Im Bleistift-Ton. Ein Werk-Porträt in einem Band. Hrsg. von Renate Bleibtreu. Aus dem Schwedischen von Renate Bleibtreu. Hamburg, 304-339.
Google Scholar

BORRIES, MECHTHILD / PLOETZ, DAGMAR (eds.) (1989): Martin Walser. München.
Google Scholar

CARROLL, LEWIS (2000): Alice im Wunderland. Aus dem Englischen von Christian Enzensberger. Frankfurt (M.).
Google Scholar

FREDERICKSEN, DON (2005): Bergman’s ‚Persona‘. Poznań.
Google Scholar

FREUD, SIGMUND (2007): Das Ich und das Es. In: FREUD, SIGMUND: Das Ich und das Es. Metapsychologische Schriften. Frankfurt (M.), 251-295.
Google Scholar

HOBSON, ALLAN (1988): Filmy Bergmana a fizjologia snu. Przedstawienie zawrotu głowy w ‚Personie‘. [Bergmans Filme und die Physiologie des Schlafs. Die Darstellung des Schwindels in ‚Persona‘]. Aus dem Englischen von Alicja Helman. In: Kino 6:26-28.
Google Scholar

JABŁKOWSKA, JOANNA (2001): Zwischen Heimat und Nation. Das deutsche Paradigma? Zu Martin Walser. Tübingen.
Google Scholar

JABŁKOWSKA, JOANNA (2003): Die deutschen Tabubrüche. Am Beispiel der jüngsten Texte von Martin Walser. In: Kwartalnik Neofilologiczny 1/2:147-159.
Google Scholar

JACKIEWICZ, ALEKSANDER (1969): Jak rozumieć ‚Personę‘? [Wie soll man ‚Persona‘ verstehen?]. In: Film 52:6f.
Google Scholar

KAŁUŻYŃSKI, ZYGMUNT (1965): ‚Persona‘ – nowy film Bergmana. [‚Persona‘ – ein neuer Film von Bergman]. In: Film 47:13.
Google Scholar

KASZYŃSKI, STEFAN H. (1999): Summa vitae Austriacae. Szkice o literaturze austriackiej. [Summa vitae Austriacae. Skizzen über die österreichische Literatur]. Poznań.
Google Scholar

KIERKEGAARD, SØREN (2005): Deutsche Søren Kierkegaard Edition. Bd. 1: Journale und Aufzeichnungen. Journale AA-DD. Hrsg. von Hermann Deuser und Richard Purkarthofer. Aus dem Dänischen von Hermann Deuser, Krista-Maria Deuser, Ulrich Lincoln, Richard Purkarthofer und Heiko Schulz. Berlin.
Google Scholar

KRYSZTOFIAK, MARIA (2005): Skandinavien und Mitteleuropa. Literarische Wahlverwandtschaften. Wrocław/Görlitz.
Google Scholar

LEIBNIZ, GOTTFRIED WILHELM (1956): Vernunftprinzipien der Natur und der Gnade. Monadologie. Hrsg. von Herbert Herring. Aus dem Französischen von Artur Buchenau. Hamburg.
Google Scholar

MANN, THOMAS (1995): Die Hungernden. In: MANN, THOMAS: Schwere Stunde und andere Erzählungen. Frankfurt (M.), 7-14.
Google Scholar

MANN, THOMAS (1995a): Tonio Kröger. In: MANN, THOMAS: Schwere Stunde und andere Erzählungen. Frankfurt (M.), 15-81.
Google Scholar

NIETZSCHE, FRIEDRICH (2008): Also sprach Zarathustra. Stuttgart.
Google Scholar

NOVÁK, JAKUB (2002): Martin Walsers doppelte Buchführung. Die Konstruktion und die Dekonstruktion der nationalen Identität in seinem Spätwerk. Konstanz [unveröffentlichte Dissertation].
Google Scholar

OLSZEWSKI, JAN (1970): Nauczyć się czy zrozumieć? [Lernen oder verstehen?]. In: Film 4:10f.
Google Scholar

PARANDOWSKI, JAN (1992): Mitologia. [Mythologie]. London.
Google Scholar

SCHALLER, WOLFGANG (1997): Überdeutlich Herr Walser. Beobachtungen an der Textoberfläche der Prosa-Arbeiten der achtziger Jahre sowie der Vorschlag, ‚Ein fliehendes Pferd‘ rückblickend zu bewerten. In: Orbis Linguarum 7:101-112.
Google Scholar

SZCZEPAŃSKI, TADEUSZ (2006): Tajemnice ‚Persony‘. [Die Geheimnisse von ‚Persona‘]. In: Kwartalnik Filmowy 54/55:355-359.
Google Scholar

WALSER, MARTIN (2007): Ein fliehendes Pferd. Frankfurt (M.).
Google Scholar

WERNER, ANDRZEJ (1969): Dwie ludzkie twarze. [Zwei Menschengesichter]. In: Film 39:4f.
Google Scholar

WIMBAUER, TOBIAS (2004): Der „Fall“ (?) Martin Walser. Rückblick auf die Diskussion um den ‚Tod eines Kritikers‘. In: Orbis Linguarum 25:149-155.
Google Scholar