Retoryka, matematyka, fizyka i dowodzenia. Wprowadzenie do dyskusji

Jakub Z. Lichański

doi:10.18778/1505-9057.48.03

Authors

Jakub Z. Lichański Zakład Retoryki i Mediów, Instytut Polonistyki Stosowanej, Uniwersytet Warszawski

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.48.03

Keywords:

physics, mathematics, proof (argumentation, reasoning), rhetoric, Immanuel Kant, Charles C. Peirce, Chaïm Perelman, Alfred Tarski

Abstract

The aim of the text is to present a hypothesis called by me Aristotle-Ax hypothesis, which held that: first – every sentence/every period in any language N may be distributed/decomposed into two levels: léxis and dianoia. Second – sentence/period is characterized by elementary semantics, which allows all users of language N to understand the sentence/period. Third – if the sentence/period n becomes the text, which is a finite sum of correct sentences/periods defined at the level of léxis, this ex definitio must be used rule structure dianoia level. These rules are defined by the laws of poetics and rhetoric, and which are well known used by all users of the language N. Those rules apply in any language, also formalized.
The author also refers to the considerations by Immanuel Kant, Chaïm Perelman and Alfred Tarski on a similar topic.
Therefore, the principles of the rhetoric also apply to the language of mathematics, resp. of physics.

Downloads

Download data is not yet available.

Author Biography

Jakub Z. Lichański, Zakład Retoryki i Mediów, Instytut Polonistyki Stosowanej, Uniwersytet Warszawski

Jakub Z. Lichański – prof. zw., em., Uniwersytet Warszawski, specjalista w zakresie retoryki, historii kultury i literatury do końca XVIII w., także literatury powszechnej i popularnej, problemów emigracji, cenzury w PRL, polskiej publicystyki XX i XXI wieku; wydał m.in.: Retoryka od średniowiecza do baroku (1992), Retoryka od renesansu do współczesności (2000), Retoryka w Polsce (2003), Retoryka: Historia – Teoria – Praktyka (2007), W poszukiwaniu najlepszej formy komunikacji, czyli dlaczego wciąż jest nam potrzebna retoryka (2017); Filologia –Filozofia – Retoryka. Wprowadzenie do badań (nie tylko) literatury popularnej(2017); należy do grona autorów haseł w Historisches Wörterbuch der Rhetorik (1992–2012). Autor monografii Łukasza Górnickiego, Jana Parandowskiego, Hermanna Brocha, Johna Ronalda Reuela Tolkiena. Autor pierwszej monografii poematu Niobe K.I. Gałczyńskiego (2015). Ogłosił ponadto m.in. antologię staropolskich traktatów nt. wojny morskiej Ramię króla na morzu (1984); jako współautor przygotował polskie wydanie R.E. Volkmann Retoryka Greków i Rzymian (1993, 1995); wstęp do katalogu zbiorów Col. SI z Braniewa przechowywanych w Szwecji (2007); redagował bądź współredagował tomy zbiorowe: Retoryka i literatura (1997); Między Oświeceniem i Romantyzmem: kultura polska około 1800 roku (1997); Nauczanie retoryki w teorii i praktyce (2003); Uwieść słowem czyli Retoryka stosowana (2003); Maciej Kazimierz Sarbiewski i jego epoka. Próba syntezy (2006); A. Jakuboze, M.E. Pobieżyńska, M. Zaczek, Baśń, oralność, zagadka. Studia (2007); M. Grabowski, Spisek Michała Chrościńskiego. „Opisanie ciekawe gór Tatrów” jako pierwszy przewodnik tatrzański (2012); K. Dobrowolska, Budowniczy złotych mostów. Leśmian i retoryczna krytyka metafor (2014); także redaktor polskiego wydania W. Jost, W. Olmsted, Retoryka i krytyka retoryczna. Kompendium retoryczne (2012). Autor artykułów nt. retoryki i krytyki retorycznej, literatury staropolskiej, popularnej, kancjonałów, twórczości H. Brocha, J.R.R. Tolkiena, R.E. Volkmanna. Jest członkiem m.in. The International Society for the History of Rhetoric, Polskiego Towarzystwa Filologicznego, Towarzystwa Przyjaciół Historii. Redaktor naczelny kwartalnika Forum Artis Rhetoricae.

References

Achmanow A., Logika Arystotelesa, przeł. A. Zabłudowski, B. Stanosz, Warszawa 1965.
Google Scholar

Arystoteles, Poetyka, [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, przeł. i oprac. H. Podbielski, t. 6, Warszawa 2001, s. 564–625.
Google Scholar

Arystoteles, Retoryka, [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, przeł. i oprac. H. Podbielski, t.6, Warszawa 2001, s. 265–478.
Google Scholar

Ax W., Lexis und Logos. Studien zur antiken Grammatik und Rhetorik, wyd. F. Grewing, Stuttgart 2000.
Google Scholar

Ax W., Text und Stil. Studien zur antiken Literatur, wyd. F. Grewing, Stuttgart 2006.
Google Scholar

Bergman M., The Secret of Rendering Signs Effective: the Import of C. S. Peirce’s Semiotic Rhetoric, http://www.helsinki.fi/science/commens/papers/renderingsigns.pdf [dostęp: 20.12.2017].
Google Scholar

Bourbaki N., Elementy historii matematyki, przeł. S. Dobrzycki, Warszawa 1980.
Google Scholar

Brożek A., Hilbert a Godel: prawda i dowód w matematyce, „Semina Scientiarum” 2004, nr 3, s. 38–70.
Google Scholar

Carnap R., Logiczna składnia języka, przeł. B. Stanosz, Warszawa 1995.
Google Scholar

Carnap R., Logiczna struktura świata, przeł. P. Kawalec, Warszawa 2011.
Google Scholar

Carnap R., Pisma semantyczne, przeł. T. Ciecierski i in., Warszawa 2007.
Google Scholar

Chomsky N., Aspects of the Theory of Syntax, Cambridge 1965.
Google Scholar

Feigenbaum P., Rhetoric, Mathematics, and the Pedagogies We Want: Empowering Youth Access to Twenty-First Century Literacies, „College English” 2015, vol. 77, no. 5, s. 429–449.
Google Scholar

Gödel K., Über formal unentscheidbare Sätze der Principia Mathematica und verwandter Systeme. I, „Monatshefte für Mathematik und Physik” 1931, nr 38, s. 173–198.
Google Scholar

Historisches Wörterbuch der Rhetorik, wyd. W. Jens, G. Ueding, t. 1–12, Tübingen 1992–2015.
Google Scholar

Hjelmslev L., Prolegomena do teorii języka, [w:] Językoznawstwo strukturalne. Wybór tekstów, red. H. Kurkowska, A. Weinsberg, Warszawa 1979, s. 44–137.
Google Scholar

Jens W., Von deutscher Rede, München 1969.
Google Scholar

Kahn C.H., Język i ontologia, tł., posł. B. Żukowski, Kęty 2008, s. 81–113
Google Scholar

Kanik A., Kulturowe determinanty matematyki, „Filozofia Nauki” 1995, R. III, nr 1–2 (9–10), s. 69–77.
Google Scholar

Kant I., Krytyka czystego rozumu, przeł. i oprac. R. Ingarden, t. 1–2, (wyd. oryg.: I. Kant, Kritik der reinen Vernunft, Leipzig 1971 [jest to powtórzenie tzw. Kerbahsche Ausgabe z 1930 r.]).
Google Scholar

Karolak S., Zagadnienia składni ogólnej, Warszawa 1972.
Google Scholar

Kline M., Mathematical Thought from Ancient to Modern Times, New York 1972.
Google Scholar

Kotarbiński T., Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk [Dzieła wszystkie, t. I], Wrocław 1990.
Google Scholar

Kragh H., Mathematics and Physics: The Idea of a Pre-Established Harmony, „Science & Education” 2015, vol. 24, no. 5, s. 515–527.
Google Scholar

Krantz S.G., The History and Concept of Mathematical Proof, s. 1–36, www.math.wustl.edu/~sk/eolss.pdf [dostęp: 3.08.2016].
Google Scholar

Krantz S.G., The Proof is in the Pudding. The Changing Nature of Mathematical Proof, New York 2011.
Google Scholar

Kristeva J., Problemy strukturowania tekstu, przeł. W. Krzemień, „Pamiętnik Litera-cki” 1972, R. 62, z. 4, s. 233–250.
Google Scholar

Lichański J.Z., Nietzsche i retoryka – niezrealizowany projekt, [w:] Antyk i współczesność. Recepcja filozofii starożytnej w myśli współczesnej. Od czasów Nietzschego do początków XXI wieku, red. C. Mielczarski, Warszawa 2015, s. 81–105.
Google Scholar

Lichański J.Z., Retoryka – argumentacja. Prolegomena do logiki rozumowań o przesłankach niepewnych, [w:] Pragmatyka. Retoryka. Argumentacja. Obrazy języka i dyskursu w naukach humanistycznych, red. P. Stalmaszczyk, Kraków 2014, s. 19–42.
Google Scholar

Lichański J.Z., Retoryka i poetyka: siostry czy rywalki? Komentarz do rozdziału XIX.1456a35-1456b16 „Poetyki” Arystotelesa, [w:] Od poetyki do hermeneutyki literaturoznawczej. Prace ofiarowane profesorowi Adamowi Kulawikowi w 70. rocznicę urodzin, red. T. Budrewicz, S.J. Ossowski, Kraków 2008, s. 247–256.
Google Scholar

Lichański J.Z., Retoryka: Historia – Teoria – Praktyka, t. 1–2, Warszawa 2007.
Google Scholar

Lichański J.Z., Richarda Emila Volkmanna koncepcja retoryki, [w:] Śląskie pogranicza kultur, red. M. Ursel, O. Taranek-Wolańska, t. 1, Wrocław 2012, s. 67–104.
Google Scholar

Lichański J.Z., Viertes genos der Rhetorik. Rufus von Perinth und genos istoricon, “Classica Cracoviensia. Studies in Ancient Literary Theory and Criticism” 2000, vol. 5, red. J. Styka, s. 113–120.
Google Scholar

Lichański J.Z., W poszukiwaniu najlepszej formy komunikacji, czyli dlaczego wciąż jest potrzebna nam retoryka?, Kraków 2017.
Google Scholar

Malmberg B., Nowe drogi w językoznawstwie. Przegląd szkół i metod, przeł. A. Szulc, Warszawa 1969.
Google Scholar

Martin J., Antike Rhetorik. Technik und Methode, München 1974.
Google Scholar

Maurin K., Analiza, t. 1–2, Warszawa 1971.
Google Scholar

Maurin K., Fizyka i matematyka, Warszawa 2010.
Google Scholar

Mesch W., Überredung Überzeugung, [w:] Historisches Wörterbuch der Rhetorik, wyd. W. Jens, G. Ueding, t. 9, Tübingen 2009, kol. 858–870.
Google Scholar

Milewski T., Zarys językoznawstwa ogólnego. Część I: teoria językoznawstwa, t. 1–3, Lublin–Wrocław 1947.
Google Scholar

Mrozek J., Powstanie i perspektywy rozwoju dowodu matematycznego, „Filozofia Nauki” 2000, R. VIII, nr 1(29), s. 21–33.
Google Scholar

Murawski R., Filozofia matematyki: zarys dziejów, Warszawa 2001.
Google Scholar

Perelman Ch., Imperium retoryki: retoryka i argumentacja, przeł. M. Chomicz, wstęp R. Kleszcz, Warszawa 2002.
Google Scholar

Perelman Ch., Rhetoriques, wstęp M. Meyer, Bruxelles 1989 (ważka jest część II książki: Logique ou rhétorique?, s. 61–150).
Google Scholar

Quine W. Van Orman, Różności. Słownik prawie filozoficzny, przeł. C. Cieślicki, Warszawa 1995.
Google Scholar

Stewart I., Tall D., Podstawy matematyki, przeł. U. i M. Seweryńscy, Warszawa 2017.
Google Scholar

Szaumjan S.K., Soboleva P.A., Osnovanija porożdajuszczej grammatiki russkogo jazyka, Moskva 1968.
Google Scholar

Tarski A., Prawda a dowód, [w:] A. Tarski, Pisma logiczno-filozoficzne, t. 1, Warszawa 1995, s. 292–332.
Google Scholar

Volkmann R.E., Die Rhetorik der Griechen und Römer in systematischer Übersicht dargestellt, Leipzig 1885 (reprint Hildesheim 1963).
Google Scholar

Wójtowicz K., Dowód matematyczny – argumentacja czy derywacja? – Część I, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce” 2011, t. 49, s. 63–80.
Google Scholar

Wójtowicz K., Dowód matematyczny z punktu widzenia formalizmu matematycznego. Część II, „Roczniki Filozoficzne” 2007, t. 55, nr 2, s. 139–153.
Google Scholar