Ideologia w edukacji. Spojrzenie opisowe, negatywne i pozytywne na przykładzie wybranych stanowisk pedagogiki katolickiej i krytycznej

Wojciech Kruszelnicki

doi:10.18778/1689-4286.60.02

Autor

Wojciech Kruszelnicki Uniwersytet Śląski w Katowicach

DOI:

https://doi.org/10.18778/1689-4286.60.02

Słowa kluczowe:

edukacja, pedagogika, ideologia, pedagogika katolicka, Kościół katolicki, nauka

Abstrakt

W artykule dokonuje się porównania interpretacji pojęcia ideologii w badaniach edukacyjnych uprawianych przez niektórych uczonych katolickich z jego problematyzacją na gruncie świeckich, niekościelnych — zarówno krajowych, jak i zagranicznych — studiów edukacyjnych. Pojęciem centralnym jest tu ideologia, która według wybranych do polemiki badaczy katolickich w różnych postaciach infekuje nauki o wychowaniu; standardowo kojarzona jest przy tym z zafałszowaniem rzeczywistości, myśleniem utopijnym oraz indoktrynacją edukacyjną. Artykuł demonstruje niedostatki dogmatyczno-katolickiego ujęcia ideologii i pokazuje jego niezgodność z filozoficznie ugruntowanymi ujęciami zarówno ze strony pedagogów świeckich, jak i ze strony bardziej progresywnych badaczy katolickich. Autor argumentuje, że aby myśleć o ideologii edukacyjnej w prawdziwie nowoczesny i krytyczny sposób, nie można trzymać się dogmatycznych nauk Kościoła, lecz należy wziąć pod uwagę także opisowe oraz pozytywne — istotne dla pedagogiki — znaczenie tej kategorii, tak jak ma to miejsce w dyskursie pedagogiki krytycznej.

Bibliografia

Adamski, F. (2005). Personalizm i pedagogika personalistyczna. W: T. Pilch (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 4 (349–351). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
Zobacz w Google Scholar

Althusser, L. (1983). Ideologie i aparaty ideologiczne państwa. Wskazówki dla poszukiwań. Przeł. B. Ponikowski, J. Gajda-Krynicka. Warszawa: Komisja Kształcenia i Wydawnictw RN ZSP.
Zobacz w Google Scholar

Aronowitz, S. (1980). Science and Ideology. Current Perspectives in Social Theory, 1, 75–101.
Zobacz w Google Scholar

Bauman, Z. (2010). Socjalizm. Utopia w działaniu. Przeł. M. Bogdan. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Zobacz w Google Scholar

Bloch, E. (1982). Rzeczywistość antycypowana, czyli jak przebiega i co osiąga myślenie utopijne. Przeł. A. Czajka. Studia Filozoficzne, 7–8, 49–57.
Zobacz w Google Scholar

Geertz, C. (1992). Religia jako system kulturowy. W: E. Mokrzycki (red.), Racjonalność i styl myślenia (498–555). Warszawa: Czytelnik.
Zobacz w Google Scholar

Dróżdż, A. (2000). Mity i utopie pedagogiczne. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
Zobacz w Google Scholar

Episkopat Polski. (2009). Służyć prawdzie o małżeństwie i rodzinie. Dokument Konferencji Episkopatu Polski przygotowany przez Radę ds. Rodziny. Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej.
Zobacz w Google Scholar

Giroux, H.A. (1981). Schooling and the Myth of Objectivity: Stalking the Politics of the Hidden Curriculum. McGill Journal of Education, 16, 282–304.
Zobacz w Google Scholar

Giroux, H.A. (2003). Theory and Resistance in Education: A Pedagogy for the Opposition. Westport: Bergin & Garvey.
Zobacz w Google Scholar

Giroux, H.A. (1988). Teachers as Intellectuals: Toward a Critical Pedagogy of Learning. New York: Bergin & Garvey.
Zobacz w Google Scholar

Giroux, H.A., Searls-Giroux, S. (2004). Take Back Higher Education. New York: Palgrave MacMillan. https://doi.org/10.1057/9781403982667
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/9781403982667

Gizowski, M., Krasnodębski, M. (2019). Ideologizacja pedagogiki. Destrukcja etycznego i racjonalnego myślenia o wychowaniu. Człowiek w kulturze. Pismo poświęcone filozofii i kulturze, 29, 118–150.
Zobacz w Google Scholar

Gouldner, A. (1976). The Dialectic of Ideology and Technology: The Origins, Grammar, and Future of Ideology. New York: Seabury Press. https://doi.org/10.1007/978-1-349-15663-4
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-349-15663-4

Gramsci, A. (1971). Selection from The Prison Notebooks. Edited and translated by Q. Hoare and G.N. Smith. New York: International Publishers.
Zobacz w Google Scholar

Gutek, G. (2003). Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji. Przeł. A. Kacmajor, A. Sulak. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Zobacz w Google Scholar

Hall, S., Donald, J. (1986). Introduction. W: Politics and Ideology, J. Donald, S. Hall (red.), IX–XX. Milton Keynes: Open University Press.
Zobacz w Google Scholar

Hejnicka-Bezwińska, T. (2012). Ideologiczne uwikłanie celów formułowanych w obszarze edukacji. Paedagogia Christiana, 1, 69–88. https://doi.org/10.12775/PCh.2012.004
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/PCh.2012.004

Ideologia. W: Powszechna encyklopedia filozofii, t. 4, A. Maryniarczyk (red.), Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, http://ptta.pl/pef/index.php?id=hasla_a&lang=pl/ideologia , dostęp: 15.06.2022.
Zobacz w Google Scholar

Jaroszyński, P. (2019). Od Redakcji. Człowiek w kulturze. Pismo poświęcone filozofii i kulturze, 29, 5–6.
Zobacz w Google Scholar

Kiereś, B. (2019). Ideologizacja pedagogiki. Współczesne tendencje. Człowiek w kulturze. Pismo poświęcone filozofii i kulturze, 29, 96–108.
Zobacz w Google Scholar

Kołakowski, L. (1999). Śmierć utopii na nowo rozważona. Przeł. A. Pawelec. W: tenże, Moje słuszne poglądy na wszystko (14–30). Kraków: Znak.
Zobacz w Google Scholar

Kwieciński, Z. (2000a). Pedagogia przejścia i pogranicza. Zamiast wstępu. W: tenże, Tropy — ślady — próby. Studia i szkice z pedagogii pogranicza (11–36). Legnica: Wydawnictwo Edytor.
Zobacz w Google Scholar

Kwieciński, Z. (2000b). Mimikra czy sternik? Dramat pedagogiki w sytuacji przesilenia formacyjnego. W: tenże, Tropy — ślady — próby. Studia i szkice z pedagogii pogranicza (37–65). Legnica: Wydawnictwo Edytor.
Zobacz w Google Scholar

Kwieciński, Z. (2007a). Problem pedagogii nurtów głównych i pobocznych. W: tenże, Między patosem a dekadencją. Studia i szkice socjopedagogiczne (107–129). Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
Zobacz w Google Scholar

Kwieciński, Z. (2007b). Epidemie społeczne w środowisku akademickim. W: tenże, Między patosem a dekadencją. Studia i szkice socjopedagogiczne (63–74). Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
Zobacz w Google Scholar

Lenin, W. I. (1971). What is to be done? New York: International Publishers.
Zobacz w Google Scholar

Mannheim, K. (1992). Ideologia i utopia. Przeł. J. Miziński. Lublin: Test.
Zobacz w Google Scholar

Marcuse, H. (1968). Negations. Essays in Critical Theory. Transl. J.J. Shapiro. London: Penguin Press.
Zobacz w Google Scholar

Meighan, R. (1993). Socjologia edukacji. Przeł. E. Kiszkurno-Koziej, Z. Knutsen, P. Kwieciński. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Zobacz w Google Scholar

Męczkowska, A. (2005). Ku utopijności pedagogicznego myślenia. Kwartalnik Pedagogiczny, 3, 5–17.
Zobacz w Google Scholar

McLaren, P. (1989). On Ideology and Education: Critical Pedagogy and the Politics of Empowerment. Social Text, 19–20, 153–185. https://doi.org/10.2307/466183
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/466183

Nowak, M. (2008). Teorie i koncepcje wychowania. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Zobacz w Google Scholar

Nowak, M. (1994). Teoria czy praktyka, ideologia czy nauka? Dylematy metodologiczne współczesnych koncepcji wychowania. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Studia Edukacyjne, 12, 17–33.
Zobacz w Google Scholar

Pawłowicz, J.J. (2012). Ideologia gender jako realne zagrożenie dla małżeństwa i rodziny. Teologia i moralność, 12, 139–154. https://doi.org/10.14746/tim.2012.11.1.9
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/tim.2012.11.1.9

Rokeach, M. (1954). The Nature and Meaning of Dogmatism. Psychological Review, 61 (3), 194–204. https://doi.org/10.1037/h0060752
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/h0060752

Rokeach, M. (1964). The Open and Closed Mind: Investigations into the Nature of Belief Systems and Personality Systems. New York: Basic Books.
Zobacz w Google Scholar

Sośnicki, K. (1967). Istota i cele wychowania. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Zobacz w Google Scholar

Szacki, J. (1980). Spotkania z utopią, Warszawa: Iskry.
Zobacz w Google Scholar

Szacki, J. (1991). Dylematy historiografii idei oraz inne szkice i studia. Warszawa: PWN.
Zobacz w Google Scholar

Szacki, J. (1991a). Ideologia. W: A. Kłoskowska (red.). Encyklopedia kultury polskiej XX wieku (189–204). Wrocław: Wiedza o Kulturze.
Zobacz w Google Scholar

Sztaba, M. (2012). W trosce o wiedzę pedagogiczną / wiedzę w pedagogice wolną od iluzji, część I. Roczniki Pedagogiczne, 3, 5–27.
Zobacz w Google Scholar

Śliwerski, B., Szkudlarek, T. (1992). Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki. Kraków: Impuls.
Zobacz w Google Scholar

Śliwerski, B. (1993). Wyspy oporu edukacyjnego. Kraków: Impuls.
Zobacz w Google Scholar

Śliwerski, B. (1995). Pedagogika alternatywna — dylematy teorii. Kraków: Impuls.
Zobacz w Google Scholar

Śliwerski, B. (1996). Edukacja autorska. Kraków: Impuls.
Zobacz w Google Scholar

Śliwerski, B. (2010). Pedagogika alternatywna. W: B. Śliwerski (red.). Pedagogika, t. 4: Subdyscypliny i dziedziny wiedzy o edukacji (443–468). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Zobacz w Google Scholar

Witkowski, L. (2018). Humanistyka stosowana. Wirtuozeria, pasje, inicjacje. Kraków: Impuls.
Zobacz w Google Scholar