Wahania poziomu wody w wybranych jeziorach Niecki Nidziańskiej

Artur Zieliński; Michał Stachura; Krzysztof Jarzyna; Piotr Zagórski; Dariusz Wieczorek

doi:10.18778/1427-9711.22.04

Autor

Artur Zieliński Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Geografii i Nauk o Środowisku
Michał Stachura Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Katedra Ekonomii i Finansów https://orcid.org/0000-0002-0115-3522
Krzysztof Jarzyna Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych https://orcid.org/0000-0001-6518-3395
Piotr Zagórski Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
Dariusz Wieczorek Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Świętokrzyski https://orcid.org/0000-0001-6612-5349

DOI:

https://doi.org/10.18778/1427-9711.22.04

Słowa kluczowe:

kras reprodukowany, wahania poziomu wody, zmiany tendencji, Niecka Nidziańska

Abstrakt

Postępujący dynamicznie rozwój cywilizacyjny znacząco pogłębia antropopresję i modyfikuje środowisko. Z kolei wydłużające się okresy suszy skutkują niedoborami wody i powodują wahania oraz obniżanie się poziomów wód powierzchniowych i podziemnych.

Celem badań była ocena zasięgu tych zmian na obszarze miasta powiatowego Staszów, położonego w południowo-wschodniej części województwa świętokrzyskiego. Wahania poziomu wody w jeziorach, a zwłaszcza ich amplituda, częstotliwość, czas trwania są znaczącymi czynnikami wpływającymi na te ekosystemy. Ponadto jeziora są bardzo dobrym wskaźnikiem zmian klimatycznych, a poziomy ich zwierciadła odzwierciedlają zasobność wód terenów, w których te akweny istnieją. W opracowaniu zaprezentowano zmiany poziomów wód 12 niewielkich jezior staszowskich w latach 2011–2020, przy czym ciągłe obserwacje prowadzono od marca 2011 r. Zaobserwowano zróżnicowanie amplitud stanów wody od 16 cm (Duży Staw) do 127 cm (Jezioro Ciemne) i obniżenie poziomu wód. Jeziora te utworzyły się w formach krasu reprodukowanego. W analizowanej grupie akwenów odnotowano stan: wzrostu (1 jezioro), spadku (8 jezior) oraz braku wyraźnych tendencji zmian poziomu zwierciadła wody (3 jeziora). Najwyższym i stałym wzrostem poziomu wody charakteryzowało się Jezioro Ciemne (aż +87 cm), a najgłębszym spadkiem – Jezioro Przedpole (−90 cm) i Jezioro Odrodzone (−89 cm). Jeziora o różnym charakterze zmian poziomów wody, występowały nawet w akwenach położonych w bardzo niewielkich odległościach od siebie. Uzyskane wyniki z zakresu fluktuacji poziomu wody i ich zróżnicowanie w jeziorach wskazują na kluczową rolę czynników lokalnych nad klimatycznymi. Wśród czynników lokalnych miały wyraźny wpływ: wysokość lokalizacji nad poziomem morza, charakter akwenu (bezodpływowy, odpływowy, przepływowy) oraz działalność bobrów. Ponadto zasadnicze znaczenie wydaje się mieć wielkość i charakter zlewni zarówno powierzchniowej, jak i podziemnej oraz parametry mis jezior.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Bonacci, O., Popovska, C., Geshovska, V., 2015. Analysis of transboundary Dojran Lake mean annual water level changes. Environmental Earth Sciences 73 (7): 3177–3185. https://doi.org/10.1007/s12665-014-3618-6
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s12665-014-3618-6

Chmielewski, T.J., Chmielewski, S., 2010. Procesy zanikania ekosystemów jeziornych i torfowiskowych w rejonie Poleskiego Parku Narodowego od II połowy XX w. oraz perspektywy ich ochrony. Problemy Ekologii Krajobrazu, T. XXVI: 121–134.
Google Scholar

Choiński, A., 1995. Katalog jezior Polski. Cz. 3: Jeziora Wielkopolsko-kujawskie i jeziora na południe od linii zasięgu zlodowacenia bałtyckiego. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 1–149.
Google Scholar

Choiński, A., 2001. Analysis of changes in the area and water volume of Lake Jamno. Limnological Review 1: 41–44.
Google Scholar

Choiński, A., 2007. Limnologia fizyczna Polski. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 1–548.
Google Scholar

Choiński, A., Ilyin, L., Pasichnyk, M., Skowron, R., Zieliński, A., 2023. Przykłady zarastania i zanikania jezior Niżu Polskiego i Polesia Wołyńskiego Ukrainy, [w:] Geograficzne Czasopismo Wołyńskiego Uniwersytetu Narodowego im. Lesi Ukrainki, Nr 1 (1). Wydawnictwo „Helvetica”, Odessa, 8–24. https://doi.org/10.32782/geochasvnu.2023.1.01
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.32782/geochasvnu.2023.1.01

Choiński, A., Jańczak, J., Ptak, M., 2020. Wahania poziomów wody jezior w Polsce w latach 1956–2015. Water-level fluctuations in Polish lakes in the 1956–2015 period. Przegląd Geograficzny 92 (1): 41–54. https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.1.3
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.1.3

Choiński, A., Ptak, M., 2008. Zanikanie jezior w Wielkopolsce na tle Polski. Roczniki Gleboznawcze 59 (2): 25–31.
Google Scholar

Choiński, A., Ptak, M., Plewa, K., 2019. Wahania stanów wody, [w:] Choiński, A. (red.), Wody Wielkopolski. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 246–260.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/amup.9788323236627

Choiński, A., Skowron, R., 2021. Zmiany powierzchni i zarastanie jezior w Polsce. Badania Fizjograficzne 12 (A72): 123–140. https://doi.org/10.14746/bfg.2021.12.7
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/bfg.2021.12.7

Choiński, A., Skowron, R., 2022. Słownik limnologiczny. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 1–173.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/amup.9788323241324

Choiński, A., Zieliński, A., 2020. Characteristics of selected lakes with aeolian and karst genesis in the Świętokrzyski Region. Limnological Review 20 (2): 59–64.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/limre-2020-0007

Dąbrowski, M., 2002. Changes in the water level of lakes in northeastern Poland, Limnological Review 2: 85–92.
Google Scholar

Demir, V., 2022. Trend analysis of lakes and sinkholes in Konya Closed Basin, in Turkey. Natural Hazards 112: 2873–2912. https://doi.org/10.1007/s11069-022-05327-6
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s11069-022-05327-6

Górniak, A., Piekarski, K., 2002. Seasonal and multiannual changes of ater levels in lakes in Northeastern Poland. Polish Journal of Environmental Studies 11 (4): 349–354.
Google Scholar

https://danepubliczne.imgw.pl/ accessed: 20th October 2021.
Google Scholar

https://otworywiertnicze.pgi.gov.pl/
Google Scholar

https://www.asgeupos.pl
Google Scholar

https://www.pgi.gov.pl/psh/materialy-informacyjne-psh/kwartalny-biuletyn-informacyjny-wod-podziemnych.html accessed: 6th November 2021.
Google Scholar

Kaczorowska, Z., 1962. Opady w Polsce w przebiegu wieloletnim. Prace Geograficzne, PAN, 33.
Google Scholar

Kirvel, P., Zieliński, А., Choiński, А., 2021. Oсобенности малых озер келецкого региона (юго–восточная часть центральной Польши), [w:] География: развитие науки и образования, Сборник статей по материалам ежегодной международной научно-практической конференции LXXIV Герценовские чтения, 21–23 апреля 2021 года, Санкт-Петербург, 262–265.
Google Scholar

Leira, M., Cantonati, M., 2008. Effects of water-level fluctuations on lakes: An annotated bibliography. Hydrobiologia 613: 171–184. https://doi.org/10.1007/s10750-008-9465-2
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s10750-008-9465-2

Li, X.Y., Xu, H.Y., Sun, Y.L., Yang, Z.P., 2007. Lake-level change and water balance analysis at Lake Qinghai, West China during recent decades. Water Resour Management 21: 1505–1516. https://doi.org/10.1007/s11269-006-9096-1
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s11269-006-9096-1

Liszkowski, J., 1979. Typy morfogenetyczne oraz mechanizmy rozwoju powierzchniowego form krasu zakrytego w Polsce. Biuletyn Geologiczny Wydziału Geologicznego, Uniwersytet Warszawski 23: 155–168.
Google Scholar

Lorenc, H., Mierkiewicz, M., Sasim, M., 2008. Susze w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem roku 2006 (historia, przyczyny, natężenie, zasięg, skutki, wnioski). Wiadomości Meteorologii Hydrologii Gospodarki Wodnej II (LII): 1–2, 3–32.
Google Scholar

Mapa P46 S32, Staszów w skali 1:100 000 z 1938 r. Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa.
Google Scholar

Michalczyk, Z., Chmiel, S., Turczyński, M., 2011. Lake water stage dynamics in the Łęczna-Włodawa Lake District in 1991–2010. Limnological Review 11 (3): 113–122. https://doi.org/10.2478/v10194-011-0033-1
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/v10194-011-0033-1

Mojski, J.E., 2005. Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy. PIG, Warszawa.
Google Scholar

Niewiarowski, W., 1995. Fluctuations of water level in the Biskupin (Biskupińskie) lake and its reasons, [w:] Niewiarowski, W. (red.), Outline of changes of the geographical environment in the Biskupin surroundigs under influence of natural and anthropogenic factors during the Late Glacial and Holocene. Oficyna Wydawnicza Turpress, Toruń, 215–234.
Google Scholar

Niewiarowski, W., 1999. On the methods for determining changes and fluctuations in the level of lakes. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Geografia 29: 59–76.
Google Scholar

Nowacka, A., Ptak, M., 2007. Zmiany powierzchni jezior na Pojezierzu Wielkopolsko-Kujawskim w XX w., Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Seria A – Geografia Fizyczna 58: 149–157.
Google Scholar

Nowak, B.M., Ptak, M., 2018. The effect of a water dam on Lake Powidzkie and its vicinity. Bulletin of Geography. Physical Geography 15: 5–13. https://doi.org/10.2478/bgeo-2018-0011
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/bgeo-2018-0011

Ptak, M., 2018. Odtworzenie warunków wodnych osuszonych jezior w Polsce – wybrane przykłady. Badania Fizjograficzne. IX – Seria A – Geografia Fizyczna (A69): 183–192. https://doi.org/10.14746/bfg.2018.9.14
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/bfg.2018.9.14

Ptak, M., Ławniczak, A., 2012. Changes in water resources in selected lakes in the middle and lower catchment of the River Warta, Limnological Review 12 (1): 35–44.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/v10194-011-0043-z

R Core Team, 2021. R: A language and environment for statistical computing. R Foundation for Statistical Computing. Vienna, Austria. https://www.R-project.org/
Google Scholar

Richling, A., Solon, J., Macias, A., Balon, J., Borzyszkowski, J., Kistowski, M. (red.), 2021. Regionalna geografia fizyczna Polski. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Google Scholar

Romanek, A., 1977. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Klimontów (887). Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
Google Scholar

Romanek, A., Słowiok, G., 1977. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Klimontów (887). Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
Google Scholar

Rzętała, M., Jaguś, A., 2012. New lake district in Europe: Origin and hydrochemical characteristics. Water and Environment Journal 26 (1), 108–117.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1747-6593.2011.00269.x

Schulz, S., Derehshouri, S., Hassanzadeh, E., Tajrishy, M., Schütz, Ch., 2020. Climate change or irrigated agriculture – what drives the water level decline of Lake Urmia. Scientific Reports 10: 236. https://doi.org/10.1038/s41598-019-57150-y
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1038/s41598-019-57150-y

Skowron, R., Kirviel, P., Zieliński, A., Choiński, A., Kirviel, I., 2024. Tendencje zmian temperatury wody i zlodzenia jezior na Pojezierzu Pomorskim w warunkach ocieplającego się klimatu. Uniwersytet Pomorski, Słupsk (w druku).
Google Scholar

Skowron, R., Piasecki, A., 2014. Plant overgrowth as an indicator of lake disappearance – the case of northwestern Poland, [w:] Gastescu, P., Marszelwski, W., Bretcan, P. (red.), Water resources and wetlands, Transversal Publishing House, Targoviste, 94–101.
Google Scholar

Skowron, R., Piasecki, A., 2015. The spatial analysis of overgrowing the lakes - on example of the Wielkopolska Lake District, [w:] Doganovsky, A.M., Naumenko, M.A., Isaev, D.I., Grześ, M., Glazik, R., Skowron, R. (red.), Modern Problems of Hydrology. RSHU, Sankt Petersburg, 58–68.
Google Scholar

Solon, J., Borzyszkowski, J., Bidłasi,k M., Richling, A., Badora, K., Balon, J., Brzezińska-Wójcik, T., Chabudziński, Ł., Dobrowolski, R., Grzegorczyk, I., Jodłowski, M., Kistowski, M., Kot, R., Krąż, P., Lechnio, J., Macias, A., Majchrowska, A., Malinowska, E., Migoń, P., Myga-Piątek, U., Nita, J., Papińska, E., Rodzik, J., Strzyż, M., Terpiłowski, Sł., Ziaja, W., 2018. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, Geographia Polonica 91 (2): 143–170.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7163/GPol.0115

Specht, C., 2007. System GPS. Wydawnictwo Bernardinum Sp. z o.o. Pelplin, 1–408.
Google Scholar

Stachura, M., Wieczorek, D., Zieliński, A., 2018. An attempt at a typology of karst lakes in the Połaniec Basin (Małopolska Upland, Poland). Bulletin of Geography. Physical Geography Series 15: 63–74.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/bgeo-2018-0016

Tan, Q., Liu, Y., 2020. Spatiotemporal variation and climatic response of water level of major lakes in China, Mongolia, and Russia. De Gruyter, Open Geosciences 12: 1200–1211.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/geo-2020-0142

Urban, J., Chwalik-Borowiec, A., Kasza, A., Zieliński, A., Komorowski, A., 2024: The South-Eastern Nida Basin (Ponidzie) – Karst in Gypsum Rocks [w:], Migoń, i Jancewicz, (red.), Landscapes and Landforms of Poland, World Landscapes.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-031-45762-3_24

van der Kamp, G., Keir, D., Evans, M.S., 2008. Long-term water level changes in closed-basin lakes of the Canadian Prairies. Canadian Water Resources Journal 33 (1): 23–38. https://doi.org/10.4296/cwrj3301023
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4296/cwrj3301023

Volchak, A.A., Kirvel, I., Choiński, A., Parfomuk, S.I., Kirvel, P., Sidak, S., 2020. Spectral–time analysis of cycle fluctuations in lake water levels in Belarus and Poland. Limnological Review 20 (1): 3–11.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/limre-2020-0001

Vuglinsky, V.S., Kuznetsova, M.R., 2019. The World’s Largest Lakes Water Level Changes in the Context of Global Warming. Natural Resources 10: 29–46.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4236/nr.2019.102003

Walczowski, A., 1964. Zjawiska krasowe południowo-wschodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Annales UMCS, Sec. B, 19 (2).
Google Scholar

Walczowski, A., 1965a. Kras zakryty w okolicach Staszowa. Kwartalnik Geologiczny 2: 458–459.
Google Scholar

Walczowski, A., 1965b. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Staszów (886). Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
Google Scholar

Walczowski, A., 1968a. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Staszów (886). Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
Google Scholar

Walczowski, A., 1968b. Zjawiska krasowo-sufozyjne na wysoczyźnie między dolinami Wisły i Wschodniej. Kwartalnik Geologiczny 12: 1095–1096.
Google Scholar

Walczowski, A., 1972. Zjawiska krasowe w utworach trzeciorzędowych okolic Staszowa. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sec. B, 27 (4).
Google Scholar

Woś, A., 1999. Klimat Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1–304.
Google Scholar

Yang, Q., Ma, Z., Zheng, Z., Duan, Y., 2017. Sensitivity of Potential Evapotranspiration Estimation to the Thornthwaite and Penman-Monteith Methods in the Study of Global Dryness. Advances in Atmospheric Sciences (Adv. Atm. Sci.) 34: 1381–1394. https://doi.org/10.1007/s00376-017-6313-1
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s00376-017-6313-1

Zieliński, A., 2007. Przeobrażenia środowiska na przykładzie jeziorek pochodzenia krasowego w okolicach Staszowa. Environmental transformation on the example of the little lakes karst in the Staszów region, [w:] Smolska, E., Szwarczewski, P. (red.), Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym, Tom IV, VI Warsztaty Terenowe, Sejny–Suwałki, 14–16 czerwca 2007 r., 157–159.
Google Scholar

Zieliński, A., 2010. Wstępne badania właściwości fizyczno-chemicznych wód jezior w Lasach Golejowskich koło Staszowa (Niecka Połaniecka). Preliminary studies of the physico-chemical properties of lake waters in Golejowskie Forests (Połaniecka Basin), [w:] Ciupa T., Suligowski, R. (red.), Woda w badaniach geograficznych. Instytut Geografii Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce, 253–259.
Google Scholar

Zieliński, A., 2013. Rozwój jezior krasowych w Niecce Połanieckiej. Development of karst lakes in Połaniec Basin. Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce, 1–186.
Google Scholar

Zieliński, A., 2021. Temperature diversification of the surface layer of water in the karst lakes in the Staszów region (Nidziańska Basin). Badania Fizjograficzne, R. XII, Seria A – Geografia Fizyczna (A72): 181–189. https://doi.org/10.14746/bfg.2021.12.10
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/bfg.2021.12.10

Zieliński, A., Choiński, A., 2021. Grubość pokrywy lodowej wybranych jezior o genezie eolicznej, krasowej i rzecznej w województwie świętokrzyskim. Ice cover thickness of selected aeolic, karst and river lakes in świętokrzyskie voivodeship. Badania Fizjograficzne, R. XII, Seria A – Geografia Fizyczna (A72): 191–201. https://doi.org/10.14746/bfg.2021.12.11
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/bfg.2021.12.11

Zieliński, A., Choiński, A., 2022. Crenological features of Świętokrzyskie Voivodeship. Bulletin of Geography. Physical Geography, Series 23: 35–47. https://doi.org/10.12775/bgeo-2022-0008
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/bgeo-2022-0008

Zieliński, A., Choiński, A., Machula, S., Ławniczak, A., Strzelczak, A., 2020. Chemistry of bottom sediments from selected karst lakes in the vicinity of Staszów (Nida Basin). Limnological Review 20 (2): 81–87.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/limre-2020-0009

Zieliński, A., Zagórski, P., Shcherba, V., 2013. Fluctuations of water levels in karst lakes near Staszów (Niecka Nidziańska, Poland). View an abstrakt, Rock control on geomorphic processes and landforms including: Karstic geomorphology: From hydrological functioning to palaeoenvironmental reconstructions. Rock control on geomorphic processes and landforms including: 8th IAG International Conference on Geomorphology.
Google Scholar

Żarnowiecki, G., 1991. Opady atmosferyczne na Wyżynie Środkowomałopolskiej. Studia Kieleckie 2 (70): 57–74.
Google Scholar