Today Through the Lens of the Ancient Debate on the Value of Mētis

Petr Slováček

doi:10.18778/1689-4286.65.01

Autor

Petr Slováček Silesian University in Opava https://orcid.org/0000-0002-2240-9144

DOI:

https://doi.org/10.18778/1689-4286.65.01

Słowa kluczowe:

mētis, hybris, dramat, cenzura, namaszczeni, moralność, sztuka, wolność

Abstrakt

W artykule pt. Today Through the Lens of the Ancient Debate on the Value of Mētis (Współczesność w świetle starożytnej debaty nad wartością mētis) autor analizuje współczesne wyzwania związane z wolnością słowa w sztuce, nauce i polityce poprzez pryzmat starożytnej greckiej koncepcji mētis – praktycznej mądrości umożliwiającej osiągnięcie sukcesu w życiu. Twierdzi on, że mētis, zakorzeniona w zdrowym rozsądku osób niebędących ekspertami, spotyka się z represjami ze strony osób sprawujących władzę, których nazywa się „namaszczonymi”, w obliczu rosnącej cenzury i moralistycznej polaryzacji. Opierając się na dramacie greckim, a zwłaszcza tragediach takich jak „Antygona” i „Prometeusz w okowach”, autor podkreśla rolę mētis w badaniu złożoności ludzkiej natury i pobudzaniu refleksji moralnej, wspierając swoje tezy spostrzeżeniami z zakresu neuronauki i filozofii. Artykuł kontrastuje mētis z hybris, rozumianym jako nadmierna duma, ilustrując, w jaki sposób dramat unika uproszczonych osądów, promując w zamian epistemiczną pokorę. Autor aplikuje te idee do współczesnych problemów, sugerując, że erozja wartości liberalnych i marginalizacja wiedzy praktycznej zagrażają indywidualnej sprawczości. Dochodzi wreszcie do wniosku, że mētis, wraz z umiarkowaniem, czyli tzw. sōphrosynē, stanowią przeciwwagę dla tendencji autorytarnych. To interdyscyplinarne studium podkreśla ponad czasowość dramatu jako narzędzie służące zrozumieniu dylematów etycznych i przeciwstawianiu się nadmiernej władzy, wzywając do ponownego docenienia mądrości opartej na doświadczeniu, także we współczesnym świecie.

Bibliografia

Aeschylus. (1975). Prometheus Bound. Trans. J. Scully, C. J. Herrington. Oxford: Oxford University Press.
Zobacz w Google Scholar

Aristotle. (2008). Poetika. Praha: Rezek.
Zobacz w Google Scholar

Baron-Cohen, S. (2012). Zero Degrees of Empathy. A New Theory of Human Cruelty and Kindness. London: Penguin Books.
Zobacz w Google Scholar

Bienvenu, R. (1970). The Ninth of the Thermidor. Oxford: Oxford University Press.
Zobacz w Google Scholar

Boyd, B. (2008). Art and Evolution: Spiegelman’s The Narrative Corpse. Philosophy and Literature, 32(1), 31–57. DOI: https://doi.org/10.1353/phl.0.0008
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1353/phl.0.0008

Boyd, B. (2009). On the Origin of Stories. Cambridge: Harvard University Press. DOI: https://doi.org/10.4159/9780674053595
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4159/9780674053595

Campitelli, G., Gobet, F. R. (2010). Herbert Simon’s Decision-Making Approach: Investigation of Cognitive Processes in Experts. Review of General Psychology, 14, 354–364. DOI: https://doi.org/10.1037/a0021256
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/a0021256

Dalgaard, C., Olsson, O., (2013). Why Are Rich Countries More Politically Cohesive? The Scandinavian Journal of Economics, 115(2), 423-448. DOI: https://doi.org/10.1111/sjoe.12016
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/sjoe.12016

Carabelli, A. M. (2021). Uncertainty as the Legacy of Greek Tragedy: Uncertainty as Tragic Choice. In A. Carabelli (ed.), Keynes on Uncertainty and Tragic Happiness. Complexity and Expectations (97–108). London: Palgrave Macmillan. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-75665-9_5
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-75665-9_5

Damasio, A. (2004). Looking for Spinoza. London: Vintage Books.
Zobacz w Google Scholar

Detienne, M. (2009). Comparative Anthropology of Ancient Greece. Washington: The Center of Hellenic Studies.
Zobacz w Google Scholar

Engelking, E. (2019). Shakespeare as a method. Carl Schmitt’s reading of Othello and Hamlet. History of European Ideas. 45 (7), 1058–1071. DOI: https://doi.org/10.1080/01916599.2019.1637359
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/01916599.2019.1637359

Engelking, E. (2024). Art Narrative as Normative Order. Law and Literature, 1–24. DOI: https://doi.org/10.1080/1535685X.2024.2421689
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/1535685X.2024.2421689

Euripides. (2008). Medea. Hippolitus. Electra. Helen. Trans. J. Morewood. Oxford: Oxford University Press.
Zobacz w Google Scholar

Freeman, C. (2002). The Closing of the Western Mind. London: Pimlico.
Zobacz w Google Scholar

Gagarin, M. (1977). Socrates’ „Hybris” and Alkibiades’ Failure. Phoenix, 31(1), 22–37. DOI: https://doi.org/10.2307/1087153
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/1087153

Glover, J. (2001). A Moral History of the Twentieth Century. New Haven: Yale University Press.
Zobacz w Google Scholar

Gould, J. (1996). Tragedy and the Collective Experience. In M. S. Silk (ed.), Tragedy and the Tragic: Greek Theatre and Beyond (217–243). Oxford: Clarendon Press. DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780198149514.003.0016
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780198149514.003.0016

Greene, J. (2013). Moral Tribes. London: Atlantic Books.
Zobacz w Google Scholar

Greene, J. D., Sommerville, R. B., Nystrom, L., Darley, J. M., & Cohen, J. D. (2001). An fMRI Investigation of Emotional Engagement in Moral Judgment. Science, 293, 2105–2108. DOI: 10.1126/science.1062872.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1126/science.1062872

Haidt, J. (2012). Righteous Mind. London: Penguin Books.
Zobacz w Google Scholar

Hampe, M. (2015). Philosophy and Evolution. In: Breyer, T., Epistemological Dimensions of Evolutionary Psychology (1–18). New York: Springer. DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-4939-1387-9_1
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-4939-1387-9_1

Hobbs, J. (1990). Literature and Cognition. Center of the Study of Language and Information, 33–40.
Zobacz w Google Scholar

Hussey, E. (2008). Hérakleitos o poznání a smyslu. In: Pokorný M. (ed.), Hérakleitos z Efesu. Zkušenost a řeč (10 –39). Praha: Rezek.
Zobacz w Google Scholar

Keidel, J. L., et al. (2013). How Shakespeare tempest the brain: Neuroimaging insights. Cortex, 49, 913 –919. DOI: https://doi.org/10.1016/j.cortex.2012.03.011
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.cortex.2012.03.011

Kirstead, J. (2017). Democracy’s Humility: A Reading of Sophocles’ Antigone. Polis. The Journal of Ancient Greek Political Thought, 34, 288–305. DOI: https://doi.org/10.1163/20512996-12340128
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/20512996-12340128

Löwith, K. (1993). Nature, History, and Existentialism. Evanston: Northwestern University Press.
Zobacz w Google Scholar

Matharu, K. S., Howell, J. M., Fitzgerald, F. T. (2011). Drama and Empathy in Medical Education. Literature Compass, 8, 443–454. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1741-4113.2011.00778.x
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1741-4113.2011.00778.x

Meineck, P. (2011). The Neuroscience of Tragic Mask. Arion: A Journal of Humanities and the Classics, 19(1), 115–119. DOI: https://doi.org/10.1353/arn.2011.0024
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1353/arn.2011.0024

Meineck, P. (2018). Theatrocracy. Greek Drama, Cognition, and the Imperative for Theatre. London: Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315466576
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4324/9781315466576

Montanari, F. (2015). The Brill Dictionary of Ancient Greek. Leiden: Brill.
Zobacz w Google Scholar

Pinker, S. (2007). Toward a Consilient Study of Literature. Philosophy and Literature, 31(1), 162–178. DOI: https://doi.org/110.1353/phl.2007.0016
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1353/phl.2007.0016

Pinker, S. (2011). The Better Angels of Our Nature. A History of Violence and Humanity. London: Penguin Books.
Zobacz w Google Scholar

Platon. (2000). Prótagoras. Praha: Oikúmené.
Zobacz w Google Scholar

Polanyi, M. (2009). The Tacit Dimension. Chicago: The University of Chicago Press.
Zobacz w Google Scholar

Raine, A. (2013). The Anatomy of Violence. London: Penguin Books.
Zobacz w Google Scholar

Ramachandran, V. S., et al. (2007). The human mirror neuron system: A link between action observation and social skills. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 2, 62–66. DOI: https://doi.org/10.1093/scan/nsl022
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/scan/nsl022

Roser, M. (n.d.). Our World in Data. Retrieved from https://ourworldindata.org/
Zobacz w Google Scholar

Scott, J. C. (2010). The Art of Not Being Governed. An Anarchist History of Upland Southeast Asia. New Haven: Yale University Press.
Zobacz w Google Scholar

Scott, J. C., (2020). Seeing Like a State. How Certain Schemes to Improve the Human Condition Have Failed. New Haven: Yale University Press. DOI: https://doi.org/10.12987/9780300252989
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12987/9780300252989

Shermer, M. (2015). The Moral Arc. New York: Henry Holt and co.
Zobacz w Google Scholar

Schmitt, C. (2007). Pojem politična. Praha: Oikúmené.
Zobacz w Google Scholar

Sideris, L. H. (2017). Consecrating Science. Wonder, Knowledge, and the Natural World. Oakland: University of California Press. DOI: https://doi.org/10.1525/9780520967908
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1525/9780520967908

Sigmund, K. (2017). Games of Life. New York: Dover Publications.
Zobacz w Google Scholar

Sophocles. (1962) Antigone. Trans. F. Storr. Cambridge: Harvard University Press.
Zobacz w Google Scholar

Sowell, T. (1996). The Vision of the Anointed. Self-Congratulation as a Basis for Social Policy. New York: Basic Books.
Zobacz w Google Scholar

Sowell, T. (2006). A Conflict of Visions. Ideological Origins of Political Struggles. New York: Basic Books.
Zobacz w Google Scholar

Šajda, P. (2018). Schmittova teória nepriateľa ako výzva pre Kierkegaardovu teóriu nepreferenční lásky. Filozofia, 73(10), 804–817.
Zobacz w Google Scholar

Šajda, P. (2019). Obmedzenie nepriateľstva jako výchova k ľudzkosti: Carl Schmitt a Ernst Jünger. Filozofia, 74, 852–865.
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31577/filozofia.2019.74.10.5

Tooby, J., Cosmides, L. (2001). Does Beauty Build Adapted Minds? Toward an Evolutionary Theory of Aesthetics, Fiction, and the Arts. SubStance, 30, 27–56. DOI: https://doi.org/10.1353/sub.2001.0017
Zobacz w Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1353/sub.2001.0017

van Beek, L. (2010). Etymological Dictionary of Greek. Leiden: Brill.
Zobacz w Google Scholar

Vernant, J.-P., Vidal-Naquet, P. (1990). Myth and Tragedy in Ancient Greece. New York: Zone Books.
Zobacz w Google Scholar

Vernant, J.-P., Detienne, M. (1990). Cunning Intelligence in Greek Culture and Society. Chicago: The University of Chigaco Press.
Zobacz w Google Scholar